37761 strona (959)

Niewielkie wzmożenie napięcia zwiększa sprawność fizyczną; znaczne napięcie powoduje, że ruchy stają się sztywne i mało precyzyjne. Znaczniejsze ochładzanie powoduje drżenie mięśni, przy tym większy odsetek energii (do 90%) zmienia się w ciepło niż przy ruchowej czynności mięśni (ok. 60%). Termogeneza bezdrżeniowa polega na wzmożeniu przemiany we wszystkich tkankach, wywołanej wpływem hormonów, wydziela się przy tym niewiele ciepła. Najwięcej wydziela brązowa tkanka tłuszczowa istniejąca u niemowląt i u osób przystosowanych do częstego i znacznego oziębiania.

Termoregulacja fizyczna

Nadmiar ciepła wytworzonego w organizmie jest odprowadzany na zewnątrz. Organizm traci ciepło w stosunku do otoczenia o niższej temperaturze przez:

a)    skórę - promieniowanie, przewodzenie, parowanie i przenoszenie;

b)    układ oddechowy z powietrzem wydechowym;

c)    przewód pokarmowy i układ moczowy wraz z kałem i moczem.

Podwyższenie temperatury krwi przepływającej przez podwzgórze powoduje pobudzenie termodetektorów i przyspiesza utratę ciepła w następujący sposób:

a)    przez rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i obfite wydzielanie potu, którego intensywne parowanie schładza powłoki ciała;

b)    przez przyspieszenie pracy serca i wentylacji płuc wraz z pogłębieniem wentylacji. Przez płuca przepływa więcej krwi i więcej ciepła wydala się z powietrzem wydechowym;

c)    przez pobudzenie ośrodka hamującego drżenie mięśni, zlokalizowanego w śródmózgowiu. Drżenia mięśni nie występują.

Przy temperaturze skóry około 35°C (otoczenia 24-25°C) zaczyna się wydzielanie potu. Przy wyższych temperaturach coraz mniej ciepła wydala się przez przewodzenie i promieniowanie, a coraz więcej przez parowanie. Wyparowanie 1 I wody usuwa 2,43 M| ciepła. Przy pracy fizycznej w temperaturze powyżej 30°C organizm może wydalić do 10 I wody w ciągu dnia. Pot nie chłodzi, jeśli nie może parować, np. w wodzie lub przy wilgotności powietrza bliskiej 100%, mimo że się obficie wydziela, natomiast najefektywniej chłodzi w suchym powietrzu.

leżeli utrudnione jest odprowadzanie ciepła organizmu na zewnątrz, może dojść do wzrostu temperatury krwi przepływającej przez podwzgórze i ośrodek termoregu-lacji, jak to ma miejsce w stanie gorączki czy w warunkach temperatury otoczenia przewyższającej temperaturę ciała (łaźnia parowa, sauna, praca w gorącym wilgotnym klimacie); wówczas może wystąpić - jako powikłanie lub naturalny skutek -przegrzanie ustroju do udaru cieplnego włącznie.

W gorącym i wilgotnym otoczeniu, gdy także mięśnie produkują ciepło, a przyjmowanie płynów jest niedostateczne, odbywa się wprawdzie wytwarzanie potu, ale jego parowanie jest utrudnione. Wzrost temperatury ciała dodatkowo wzmaga metabolizm, a rezultatem jest dalszy wzrost wytwarzania ciepła, które nie może być skompensowane przez procesy chłodzące. Następuje wyrównawcze rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry, ale utrata ciepła przez promieniowanie jest niedostateczna. Temperatura ciała wzrasta do 40°C, co u dorosłych osób nie jest bezpieczne. Wzrost temperatury ciała do 42°C, jeżeli nie nastąpi szybkie i intensywne schładzanie skóry,

99