37817 pic 11 06 280759

czemu ze sobą - są realizowane w utworach (tu rozdzielone są jedynie dla porządku):

a)    deskrypcja jako podanie lub/i uporządkowanie danych dotyczących właściwości przedstawionych w dziele tworów przestrzennych (w tym osób), tj. głównie charakterystyka motywów statycznych - funkcja informacyjna;

b)    opis jako element fabularnej kompozycji, służący najczęściej wprowadzaniu kolejnych motywów statycznych, a ponadto - delimitacji czy też dystrybucji opowiadania, m.in. uzyskaniu suspensu lub retardacji, zachowaniu proporcji między częściami utworu lub celowemu zburzeniu tych proporcji - funkcja kompozycyjna;

c)    opis jako sposób przekazania czyjejś percepcji, informacja implikowana na temat podmiotu opisu - funkcja fokali-zacyjna (termin Ph. Hamona);

d)    opis jako fragment tekstu o szczególnym nacechowaniu językowym, wyróżniający się organizacją stylistyczną -funkcja estetyczna, autoteliczna;

e)    opis jako wypowiedź pośrednio (m.in. poprzez rodzaj przedmiotów przedstawionych i relacje między nimi, poprzez długość samego opisu oraz formy gramatyczne) sygnalizująca upływ czasu - funkcja indeksalna;

f)    opis jako miejsce prezentacji wiedzy i postawy narratora wobec świata przedstawionego (m.in. określenie stopnia kompetencji i wiarygodności narratora), a także jako sposób zaznaczania nadrzędnej motywacji utworu (np. psychologicznej, groteskowej czy konstrukcyjnej) - funkcja metafabularna;

g)    opis jako wyraz estetycznoliterackich przekonań autora bądź jako przejaw metody pisarskiej czy forma zaznaczania „literackości” tekstu (kryterium zewnętrzne, historycznoliterackie, w przeciwieństwie do funkcji metafabularnej, którą wyznaczają relacje wewnątrztekstowe) - funkcja me-tatekstowa;

h)    opis jako składnik wielopoziomowej sytuacji komunikacyjnej dzieła, miejsce ujawniania się intencji retorycznej i modelowania odbioru (zarówno efekt elokucyjny, jak i in-tertekstualny) - funkcja retoryczna;

i)    opis jako miejsce profilowania pojęć, ustalania relacji między językowymi przestrzeniami, dokonywania kategoryzacji i waloryzacji obiektów (aspekt semantyczny i epistemicz-ny) - funkcja poznawcza, interpretacyjna.

Rzecz jasna, wszystkie te funkcje ściśle wiążą się ze sobą, zwłaszcza obecność i charakter czterech pierwszych (tj. informacyjnej, kompozycyjnej, fokalizacyjnej i estetycznej) warunkuje możliwość określenia pozostałych - szczegółowe problemy zostały omówione w poprzednich partiach pracy. Uzupełnienia wymaga natomiast kwestia poznawczej roli opisu, która utożsamiona została tutaj z funkcją interpretacyjną, a której sens wykracza poza dostarczanie danych o święcie przedstawionym (czyli poza funkcję informacyjną) -o czym traktuje kolejny rozdział.

Opis jako interpretacja świata - rozważania o funkcji poznawczej opisów

W związku z wyróżnieniem poznawczej, tj. interpretacyjnej, funkcji opisów potrzebne jest kilka bardzo istotnych wyjaśnień. Słowo „interpretacja” pojawiało się w dotychczasowych rozważaniach w trzech znaczeniach: jako interpretacja tekstu, a więc działalność metatekstowa, hermeneutycz-na (w etymologicznym sensie tego słowa), oraz - przenośnie - jako interpretacja świata przedstawionego realizowana w samym tekście i jako interpretacja rzeczywistości dokonywana poprzez tekst. W dalszym ciągu rozważań będą nas interesowały tylko dwa ostatnie znaczenia, przy czym samo pojęcie „interpretacji” rozumiane jest tutaj jako połączenie podmiotowo-językowych procesów selekcji, modyfikacji i ewentualnej resemantyzacji rozmaitych danych. Są to działania „zmierzające do wydobycia i wyjaśnienia sensu (swoistości, funkcjonalności, roli etc.) danego zjawiska”¹⁸⁶, dzię-

¹⁸⁶ Pozwoliłam sobie tutaj, wbrew intencjom autora piszącego o inter-cretnci' Literaturoznawczej, posłużyć się fragmentem hasła napisanego przez <Jo Słownika terminów literackich, op. cit.