38645 obraz0

Rozdział osiemnasty

NEGRYCI

Nazwą Negryci określa się zazwyczaj Pigmejów zamieszkujących południowo-wschodnie krańce Azji (wyspy i półwyspy) oraz Indonezję, dzieląc ich na trzy zasadnicze grupy — mieszkańców: a) Wysp Andamańskich, b) Półwyspu Malajskiego, c) Filipin¹.

'    1. ANDAMANY

Puluga jest najważniejszą postacią w wierzeniach Negrytów zamieszkujących południową część Wielkiego Andamanu (szczepy Aka-Bea i Akar-Bałe). Według E. H. Mana, który szereg lat (1868—1879) spędził pośród tych południowych plemion, Puluga uważany jest za „wszechwiedzącego w dzień” (Man, s. 89)^s. A. R. Brown, który w latach 1906—1908 badał rozmaite szczepy Andamanu północnego, środkowego i południowego, pisze w swojej monografii The Andaman Islanders, Londyn 1922 (w dalszym ciągu cytowanej po prostu jako Brown), na s. 159: „Nie mogę zgodzić się z twierdzeniem Mana, że Puluga jest wszechwiedzący”. Sprzeczność raczej werbalna niż zasadnicza. „Język anda-mański nie zna rozróżnienia między „wszystko” i „dużo” (Brown, s. 159). Poza tym wszechwiedza Pulugi nie jest absolutna; obejmuje tylko uczynki ludzkie (według Mana także ich „myśli”), a krajowcy zachowują się tak, jakby istniała „możliwość, że Puluga nie dowie się o tym, co się zrobiło” ⁸.

Z kontrolą Pulugi nad uczynkami ludzkimi wiążą się sankcje karne. Do uczynków, które nie podobają się Puludze, należą różne rodzaje pogwałcenia norm życia plemiennego, jak wykopywanie czy zrywanie pewnych gatunków korzeni i owoców w niedozwo-

lonych porach, topienie i spalanie wosku pszczelego, zabicie pewnej odmiany cykady, hałasowanie podczas jej śpiewu, nieprawidłowe poćwiartowanie wieprza itp.⁴ Kary, jakie Puluga zsyła za tego rodzaju uczynki, mają charakter meteorologiczny. Kiedy Puluga gniewa się na ludzi z powodu wspomnianych wykroczeń, zsyła niepogodę, najczęściej huragan; „na ogół powiedzieć można, że w przekonaniu krajowców jedynym rodzajem kary zsyłanej przez Pulugę na tych, którzy go obrazili, jest niepogoda” (Brown, s. 162). „Burzę uważają za znak gniewu Pulugi; wiatr jest jego oddechem i wieje tak, jak on zechce; kiedy grzmi, mówi się, że Puluga mruczy gniewnie, bo coś mu przeszkadza; piorun 'to płonąca żagiew rzucona przezeń na tego, kto wzbudził w nim gniew” (Man, s. 85). Według innego wierzenia wiatr wieje wtedy, kiedy Puluga wachluje się ogromnym liściem (Brown, s. 151). „Wierzą, że Puluga mieszka w wielkim kamiennym domu, w niebie..., kiedy go rozgniewają, wychodzi z domu, dmucha i mruczy i ciska rozżarzonymi głowniami w ludzi — innymi słowy, karze ich występki gwałtownymi burzami i ulewami” (Man, s. 90). „Mówią, że Puluga je i pije, a w czasie suchej pory roku przeważnie śpi, czego dowodem jest, że jego głos (grzmot) rzadko daje się słyszeć w tej porze” (Man, s. 90). „Kiedy widzą nadciągające czarne chmury w czasie, kiedy deszcz jest niepożądany... proszą Pulugę, aby skierował się gdzie indziej (por. Semangów, rozdz. XVIII, 2)... jeśli mimo to spadnie ulewa, sądzą, że Puluga nie dał się wzruszyć ich prośbami” (Man, s. 85).

Południowoandamański Puluga ma w centrum i na północy kraju odpowiednik w postaci bóstwa imieniem Biliku (Bilik, Bili-ka), a na Małym Andamanie — bóstwa Oluga (Brown, s. 147 i nasi, 151 itd.). Są to trzy różne formy tego samego słowa, jednego z niewielu wspólnych elementów narzecza Małego Andamanu z narzeczami Andamanu Wielkiego⁵. Zasadniczym sensem tego słowa jest, jak się zdaje, grzmot °. Biliku, podobnie jak Puluga, jest sprawcą huraganów i piorunów, którymi karze winy ludzi⁷. Biliku jest także, podobnie jak Puluga, wiatrem, w szczególności południowo-wschodnim monsunem wiejącym w porze suchej, od grudnia do maja⁸, podczas gdy Tarta, monsun południowo-zachodni wieje w porze deszczowej. Istnieje pewna zasadnicza różnica: Puluga jest zawsze i wyłącznie bóstwem męskim, Biliku

279