39101 S6300625

V

w de wszelkich praktyczno-życiowych aktów porozumienia. W określonych okolicznościach komunikat odnosić się może jednak do innej rzeczywistości niż ta potocznie wyobrażana. Może to być spowodowane odkryciami naukowymi lub zmianą parametrów fizykalnych (co zmienia właściwości przedmiotów). Może też być rezultatem przyjęcia pewnego fikcyjnego obrazu świata, z czym mamy do czynienia w utworach pisanych w konwencji fantastycznej. Wraz z powoływaniem innych ..możliwych światów” przekształceniu ulega stojąca u podstaw danego aktu komunikacji wiedza o świecle (pewnym konkretnym świecie). W zależności od zmian zachodzący ch w wyobrażeniach o świecie określone wypowiedzi mogą nabierać różnego, zmiennego sensu. Wstępnie rozważymy sytuacje komunikacy jne, którym towarzyszą potoczne wyobrażenia o rzeczywistości pozajęzy kowej. w ich zaś obrębie zatrzymajmy się na chwilę przy wyrażeniach uznanych za absurdalne.

Otóż, kwalifikacja danego wyrażenia jako nonsensu nie jest kwalifikacją gałą zależy od okoliczności referencjalnych (od właściwości świata, do którego odnosi się dana wypow iedź), a także - jeśli uwzględnić pierwotnie absurdalny charakter zdań metaforycznych - od zdolności odbiorcy do przekwalifikowania wypowiedzi nonsensownej na wypowiedź przenośną. Zarówno faktyczne nonsensy jak i zinterpretowane w sposób dosłowny metafory obejmują elementy ekspłicymie bądi implicytmc sprzeczne: przy pisują przedmiotom, o których mowa. cechy, stany bądź czynności wykluczone ze względu na to. co wiadomo na temat tych przedmiotów i ich możliwych stanów w normalnych okolicznościach, zgodnie z potoczną w iedzą o świecie. Gdy owa towarzysząca danej wypowiedzi wiedza ogólna wyklucza możliwość jq literalnego rozumienia, staje się wobec alternatywy: albo omawiane zdanie uzna uę za meinterprciowabie (za absurd), albo tez odczyta się je w sposób przenośny. Zależy to przede wszystkim od aktywności interpretacyjnej odbiorcy — chyba, źe skądinąd wiadomo, iż wypowiedź jest niespójna semantycznie, bo stanowi na przykład ilustrację wypowiedzi nonsensownej lub mówiona jest przez osobę upośledzoną urny słowo.

Fakt. że metafora bywa równokształtna z wypowiedziami nonsensownymi i że rozpoznanie przenośni zależy od interpretatora, pociąga za sobą wobec lego możliwość dwojakiej kwalifikacji tej samej wypowiedzi - jako metafor) bądź jako nonsensu. W istocie oba te rozpoznania (w odwrotnej kolejności i w koniecznym następstwie: absurd - predykacja przenośna)

obecne są w każdej niezautomatyzowanej interpretacji metaforycznej. Można je z tego względu ukazać oddzielone, gdyż dla jednego z uczestników aktu komunikacji dana wypowiedź jest nonsensem, drugi zaś potrafi w niej rozpoznać przenośnię. Tego typu wykluczające się a zarazem symultaniczne interpretacje powstawać mogą po stronie odbiorców różniących się poziomem umysłowym i nawykami komunikacyjnymi. Badacze życia literackiego mogliby wskazać na niejeden wypadek rozchodzenia się opinii czytelników oraz krytyków na temat sensowności określonych wypowiedzi, na przykład nowatorski utwór poetycki o niebanalnej metaforyce bywa (a zdarzało się to niejednokrotnie) określany jako niezrozumiały bełkot. Niewprawny odbiorca jest szczególnie skłonny dyskwalifikować daną wypowiedź jako nonsensowną, przy czym dla innych odbiorców ta sama wypowiedź może mieć uchwytny sens. W szczególności ów roz-dżwięk interpretacyjny może powstawać pomiędzy nadawcą i odbiorcą-gdy wypowiedź, zamierzona jako przenośna, trafia na niepodatny grunt i nie zostaje sensownie odczytana.

Metałora. jako równoksztaltna z wypowiedzią nonsensowną, wymaga więc kompetentnego odbioru. Odbiorca, chcący sprostać zadaniu interpretacji wyrażenia przenośnego, musi je przeformułować na odpowiednią konstrukcję. w której temat główny metafory wystąpi w pozycji podmiotu, temat pomocniczy - w pozycji predykatu metaforycznego, następnie musi podjąć mniej lub bardziej złożone zadanie zrekonstruowania motywacji pr/enośni. Jeśli lego nie dokona, wypowiedź nie uzyska scalającego sensu, pozostanie niezrozumiałym absurdem. Zadanie interpretacji metafory jest znacznie uproszczone, gdy w grę wchodzą przenośnie konwencjonalne.

Przykładem nieograniczonych wprost możliwości usensowienia wyrażeń uznanych zrazu za ewidentnie absurdalne jest dokonana przez A. Okopień-Sławińską próba interpretacji przenośnego sensu zdania słynnego w kręgach generatywizmu językoznawczego: „Bezbarwne zielone idee wściekle śpią“". Chomsky. który sformułował to zdanie’, uważał je

•    Pot A. Okopicń-Sławińska. Metafora bez granie. „Teksty". 1980, z. 6. (Przedruk w zbiorze Studia o metaforze II. pod red. M. Głowińskiego i A. Okopień-Slawińskiej. Warszawa 1983 orał w: jej, Semantyka wypow iedzi poetyckiej (Prclinunaria). wyd. II, Kraków 19981.

•    W cytowanej już rozprawie Degrte of Grammattcalness - por. przypis 2.

337