35028 skanuj0083 (14)

170 AKSJOMKilA I IY< /NA

quid. ubi. quibus mailiis. cur. guomodo. quando. Omówimyjc po kolei, oczywiście w polskim tłumaczeniu.

Kto (quis). Jest to okoliczność tycząca osoby działającej, np. zawód, zdrada ze strony przyjaciela, pomoc wyświadczona przez kogoś zupełnie obcego, bezinteresowność motywów działającego podmiotu.

Co (gnid). Okoliczność ta wyraża znowu jakąś właściwość przedmiotu, np jałmużna użyczona przez osobę ubogą (wdowi grosz), kradzież cennej pamiątki.

(idzie (ubi). Chodzi tu o okoliczność miejsca, w jakim czynność została spełniona, np. kradzież w kościele lub na jarmarku

Jakimi środkami (quibut auxiliis). Okoliczność ta uwzględnia fakt. czy sprawca czynności działa sam na własną odpowiedzialność, czy też np. korzysta z pomocy, a czasem zachęty kogoś innego.

W jaki sposób (quo modo). Na w artość etyczną aktu może mieć w pływ np. wielkość wysiłku, z jakim dana czynność została spełniona, np. przyjście z pss-mocą ofierze wypadku w górach, kiedy indziej znowu rodzaj narzędzia, np. śmierć zadana przez zagłodzenie, a śmierć zadana przez zastrzelenie.

Kiedy (quando). Okoliczność czasu dotyczy pewnych specjalnych momentów. które rzutują na spełniony wówczas czyn, np. taniec w czasie żałoby.

W jakim celu (cur). Chodzi tu o cel sprawcy czynu. Po wyjaśnieniach uprzednio danych jest jasne, że cel sprawcy czynu pełni rolę okoliczności. Polega zaś na zamierzeniu określonego dobra możliwego do osiągnięcia jako uboczny skutek aktu (różny od skutku naturalnego) dzięki doraźnym układom iow arzyszących mu przyczyn zewnętrznych. W pewnych sytuacjach cci sprawcy czynu stanow i ważny czynnik w określaniu moralnej wartościowości aktu prostego, zamierzenie zaś tego celu zw ie się intencję Może się nawet zdarzyć, że w św iadomości działającego człowieka cel sprawcy czynu przesłania naw et cel czynności, oddzialywując z większą siłą na wolę tego człowieka. Może się jednak zdarzyć, i chyba często się zdarza, że w strukturę aktu prostego nic w chodzi żaden cci sprawcy czynu. Dzieje się tak wówczas, kiedy w wykonywanie tego aktu nic włącza się działanie żadnej przyczyny towarzyszącej, która by spowodowała zaistnienie skutku ubocznego. Wówczas zamierzenie aktu ze strony podmiotu działającego urzeczywistnia się tylko w zamierzeniu celu czynności Ac strukturą aktu prostego bywa zatem w tym punkcie różnie. Niezależnie jednak od takich czy innych konstelacji podstawowa prawidłowość w tym zakresie nie ulega zmianie. Cel sprawcy czynu, o ile występuje w strukturze aktu prostego, musi być zawsze traktowany jako okoliczność, podczas gdy cci czynności zawsze stanow i czynnik decydujący o istotowej określoności danego aktu¹¹.

Mo/na by tu jeszcze dodać okoliczność uwzględniającą laki. czy dany i /yn m |c\i nakazany przez odpowiednią władzę. Okoliczność la nic mieści się uprzednio wymienionych, a historia etyki dowodzi, źe niektóre kierunki »oczne (pozytywizm etyczny) chciały na niej oprzeć pierwsze podstawy moralnej wartości aktu.

i ikoliczności aktu, choć omów ione przez nas analitycznie, każda / osobna • ' t.imach pewnego schematu, w konkretnym działaniu zrastają się w jed-. i ałośe. W ten sposób wyznaczają konkretny kontekst poszczególnych •Mim czyli właściwą im sytuację. W nakreślonych przez nas granicach.

/naczy na gruncie założenia przyjmującego koncepcje przedmiotu aktu. i--iic to jest zupełnie uprawnione i ma swoje miejsce w ramach etyki . hi/c wijańskicj.

I Klenie stanowiska

NS dyskusjach, jakie ostatnio toczą się między etykami tomistycznymi. Manowisko tradycyjne w spraw ie moralnej specyfikacji aktu ludzkiego nie t.i.% .ze bywa przedstawiane w swej autentycznej postaci. Stwarza to po ti/i hę silniejszego podkreślenia jego istotnych elementów.

Jak z podanych uprzednio wyjaśnień wynika, przedmiot aktu prostego hi min jest zawsze w odniesieniu do woli podmiotu, który ten akt spełnia. /■ u v to, że przedstawia się on tej woli jako dobro, które determinuje .. 'i - a icdnic zamierzenie, czyli stanowi dla niej cel działania. W żadnym !•• .im w \ padku przedmiot aktu nic może być rozpatrywany wyłącznie jako ■ s unik zewnętrzny, który określa gatunkową specyfikę aktu w porządku fil znyrn. pozbawiony jest jednak elementów voluntarium_% czyli działania u pełni ludzkiego i rozumnego. W przedmiocie urzeczywistnia się cała u< » dobra i celu.

/ tego punktu widzenia nic może być mowy o przeciwstawieniu w teo-.i n.tdycyjnej przedmiotu i celu. Teoria tradycyjna kierując się ideą tożsa-.    . i przedmiotu i celu. przyjmuje konsekwentnie, że przedmiotowi od-

x ud i zawsze ze strony wolt odpowiednie zamierzenie, które z uwagi na mit i cc przedmiotu w strukturze aktu jest rów nocześnie jej zamierzeniem

. i ■ ..hicklywnc sugestie w pracach B. Ch>rowicz mających /a przedmiot omawiani i u problematykę. Poi. Zamiar i skutki Miejsc* skutku naturalni go u struktur:, nu>-. ni. w J Nagómy. ks . J Wróbel SCJ, (red.). \'tritatan facientt> Księga Paniąt-l nhlin IW’,s 389-402;C;y*x>tno..kłamaćzkonlcc:ności"?{Rocz Filoz. -I2(l9*>.|i. 142-160.

1

Brakiem precyzyjnej analizy struktury aktu ludzkiego, jednostronną interpretują i<'» stów iw. Tomasza, w- których występuje termin ..ftnis opcraniis", a wreszcie wyraźnym im zrozumieniem przedłożonej w niniejszej publikacji innowacji tłumaczą się częste upr«-