11966 skanuj0081 (14)

166 AKSJOLOGIA I IY( /SA

Z kolei należy wyjaśnić sens terminu „doraźny układ czy nników zewnętrznych" jako twórczej siły okoliczności aktu, przede wszystkim zas ubocznych skutków aktu prostego. Z całą pewnością doraźny układ czyn ników zewnętrznych nic mieści się w wewnętrznej celowości aktu prostego, ale znajduje się poza tą celowością, na zewnątrz niej. W tym punkcie skutki uboczne i pozostałe okoliczności różnią się zasadniczo od skutku naturalnego. Trzeba jednak pokazać, skąd się biorą realne możliwości urzc czywistniania tego rodzaju czynników. Decyduje o tym pojawienie się od-pouicdnich sił sprawczych, o których na razie ogólnie powiedzieć można że są spowodowane przez jakieś „przyczyny towarzyszące"⁶⁰. Z wyjątkiem celu sprawcy czynu odnośnie do pozostałych okoliczności sprawę wyjaśni samo ich wymienienie. W zasadzie są one uwarunkowane szczególnymi właściwościami podmiom działania lub wykonywanej czynności. Natomiast na dokładniejsze objaśnienie zasługuje „cel sprawcy czynu" związany z z.i mierzeniem „skutku ubocznego". Tu właśnie ujawnia się aktywna rola wspo umianych „przyczyn towarzyszących". W stosunku do struktury aktu pn» slego są one czymś zewnętrznym, ale równocześnie pozostają z nim w la kim zw iązku, że spełnienie tego aktu. obok skutku naturalnego, powoduje jeszcze inne skutki, czyli skutki uboczne. Np. udzielenie jałmużny zmierza do wsparcia ubogiego, ale w odpow iedniej sytuacji przysporzy dającemu dobrego imienia u ludzi; pielęgnowanie zakaźnie chorego sprawia jako ski* tek naturalny ulgę lub zdrowie chorego, ale też spowodować może równo czcsną infekcję spełniającego te czynności lekarza czy pielęgniarki. Pom* waż działanie ludzkie dokonuje się zawsze w określonym kontekście tcy<> rodzaju czynników zewnętrznych uw iclokrotniających jego skutki, przeto otwierają się przed człowiekiem duże możliwości zamierzenia obok skuli u naturalnego jednego czy naw et więcej skutków ubocznych, nie uwarunko wanych wew nętrzną celowością aktu. Z tych też powodów, o ile ceł czyn ności utożsamia się z przedmiotem aktu. to cel sprawcy czynu stanowi cle ment w stosunku do przedmiotu aktu prostego wtórny, drugorzędny, jest jedną z jego „okoliczności”.

Na tych ustaleniach kończy się filozoficzna analiza zjawiska wartom m wania aktu prostego. Ukazała ona najważniejsze elementy wchod/.r • w skład dynamicznej struktury tego aktu, jak rów nież ich wzajemne p wiązania. W ten sposób zostały przygotowane niezbędne dane do sfornm łowania podstaw owych terminów, które tw orzą filozoficzny język w pr.

“ Dokładniejsza analiza przyczyn towarzyszących /ostanie dokonana w rozdziale l cowym pi. ..O odpowiedzialności".

t n lozwiązaniu zagadnienia moralnej specyfikacji aktu prostego Nalc-i ik> nich następujące terminy: przedmiot aktu oraz okoliczności aktu.

W pierw jednak, zanim przystąpimy do budowania odnośnych określeń, s i ika/u podkreślić, że zwłaszcza ostatni etap dokonanej analizy ■ - i/ujc zasadnicze różnice dzielące rozwijaną koncepcję specyfikacji aktu

......lego ikI rozwiązań kierunków utylitarystycznych. głoszonych dziś przez

katolickich autorów na terenie etyki i teologii moralnej pod nazwą tclcologi-u względnie konsckwcncjonalizn-.u. a także sytuacjonizmu etycznego. Róż-n . te dłKhodzą do głosu przede wszystkim w pojęciu skutków działania.

\ .mienione kierunki pomijają wewnętrzne aspekty strukturalne akm prostc-, i> w postaci jego celowości, w związku z czym pojmują wszystkie skutki . .• o jednorodne elementy swoistej kalkulacji etycznej w rodzaju l/w rachunku ' zęścia względnie rachunku dóbr, albo całościowego ujmowania wszyst-1 u li czynników specyfikacji akm w kategorii „sytuacji moralnej" Odtwo-i i i w ogólnych zarysach analiza zjawiska wartościowania aktu prostego ilmtrodzi. jak dalece nie tylko w laickiej, ale i w katolickiej wersji utylitary-/inii tclcologizmu oraz syluacjonizmu. a tym bardziej cmotywizmu została . • poznana obiektywna wymowa dymamicznej r/eczyw istości właściwej akii nu prostym.

/Wt/UHWwe pojęcia

l*i mlmiot aktu (cci czynności, cci przedmiotowy, łac. obiectum.finis

i i . / przedmiot aktu rozumieć ostatecznie będziemy ten skutek aktu, •i.. 11 .i«rgo urzeczywistnienia zmierza on mocą właściwej sobie wewnętrzni «• inwości; wewnętrzna celowość aktu oznacza natomiast uporządko-«4iilr jego elementów składowych pr/cz nadanie im takiej prawidlowo-i« i i działanie zgodne z tą prawidłowością zmierzało bezpośrednio i na ,.i. i w\/>m miejscu do spowodowania tego właśnie skutku.

•    i imułowana definicja przedmiotu pozwala ustalić jego główne wlali mmii I tak:

I Vłni on w strukturze aktu rolę czynnika określającego gatunkow ą sw o-»•!•> . czyli samą jego istotę, dzięki której dany akt jest w łaśnie tym aktem

..... mu) m. np. mówienie prawdy przez odpowiadający sobie przedmiot jest

..    • mcm prawdy, a nie udzielaniem jałmużny. Niepodobna przeto poznać,

i* .1 natura danego aktu, nie poznawszy jego przedmiotu. Ale też na od-

•    mów ląc o przedmiocie aktu. mów imy równocześnie o jego naturze Podstawowa rola przedmiotu w strukturze aktu przejawia się dalej

i ni że pewne czynności mogą być w pewnych wypadkach bardzo do