39837 skanowanie0025 (6)

11

w szczegółach głos zabierali też A. BrUckner, K. Nitsch,- W. Taszycki i inni. Dyskusja wykazała, iż rola wielkich pisarzy polegała głównie na tym, że przyśpieszali rozwój języka, nie zmieniając zasadniczego kierunku. Doskonale wyczuwając tendencje rozwojowe, podchwytywali je i pomagali w ostatecznym zwycięstwie. W grę wchodzić może jeden morfern (np. Kochanowski poparł zwycięża-

9

jącą już końcówkę L pl -ach) , czy też cały kierunek rozwojowy (np. Mickiewicz wsparł prądy demokratyzacji języka i ostatecznie jemu tę .demokratyzację zawdzięczamy). -Właśnie świetność języka wybitnych pisarzy opiera się na mistrzowskim połączeniu dwu pozornie wykluczających się tendencji: wyprzedzania w rozwoju językowym i zasadniczego posłuszeństwa wobec zastanych norm.

• Nie są to więc pisarze typowi i przeciętni; są wyjątkowi, a wyjątków - jak sądzę - celowo nie powinno się brać pod uwagę przy poszukiwaniu stanu średnio-przeciętnego. To jest ów wzgląd pierwszy.

Drugim jest wzgląd właśnie na efektywność badań owej świetności językowej twórców wybitnych. Wszak, aby ta świetność i ich odrębność językowa uwydatniła się wyraźnie, językowe cechy osobników wybitnych muszą być skonfrontowane z przeciętnym tłem współczesnym, wcześniejszym i późniejszym; tak uzyska się właściwą, pewną ocenę, 'czy i co zmienili oni istotnie w zastanym języku ogólnym. Trzeba przyznać, że w całej wspomnianej dyskusji nad rolą wielkich pisarzy w historii języka oceny doniosłości tej roli były w znacznej mierze intuicyjne, a dotyczyły tylko wybranych szczegółów; dopiero całościowe systematyczne analizy w konfrontacji' z prawdziwą „ogólnością" i przeciętnością pozwolą zweryfikować te osądy. Trzeba więc opisywać to przeciętne tło, eliminując wyjątki.

Podobne motywy grać będą rolę przy innym ograniczeniu w doborze tekstów, a mianowicie* przy rezygnacji z poezji. język poetycki bowiem też może zawierać wyjątki, choćby na zasadzie licentia poetica, wyjątki zanadto odbiegają-s- 137-144; S. U r b a ń c z y k, Rola wielkich pisarzy złotego wieku na tle innych czynników kształtujących normy języka literackiego, |w: | Odrodzenie w Polsce. Materiały Sesji Naukowej PAN 25-30 października 1953,' t., 3, Historia języka cz. 1, Warszawa 1960, s. 425-453.

9    Ul

S. Rospond, Język i artyzm językowy Jana Kochanowskiego, Wrocław 1961, ś. 122.