39861 symbol057

114

stwierdzamy wręcz sytuację nierównowagi, wewnętrznego "chaosu" badanego systemu. Jedynie klasa kosmologiczna ukazuje wyraźnie dynamikę Żywiołu wody. W klasie ofiarnej mimo rzeczowej wyłączności metali, brak już cech jednoznacznych. Progresja dotyczy bowiem kategorii zespołów mieszanych, łączących broń/narzędzia i ozdoby. Tanatologia zaś, wskutek "odejścia" cmentarzysk od wód, zdaje się należeć do całkowicie odmiennej sfery symboliki, nadrzędnej wobec Żywiołu akwatycznego (tab. 20).

Analiza systemu starszej epoki brązu doprowadza do konkluzji, iż prezentuje on cechy przejściowości i zmiany symbolik. W miejsce mitycznego Żywiołu akwatycznego wkraczają wyobrażenia spoza zakresu naszych zainteresowań. Dynamiczna postać wody, obecna w formalnych typach klas kosmologicznej i ofiarnej (tab. 20), nie ma bowiem alternatywy wśród cech progresywnych.

Tabela 20. System symboliki wody II OEB

Klasa	Typ	Cechy progresywne	Cechy regresywne
Kosmolo giczna	Formalny	Na metalu: 1.    spirala 2.    zygzak	Na ceramice: spirala
	Funkcjonalny	Brak	Brak
Ofiarna	Formalny	Metal	Ceramika
	Funkcjonalny	Zespoły mieszane	1.    Broń/narzędzia 2.    Ozdoby
Tanato- logiczna	Formalny	Cmentarzyska nie nad wodami	Cmentarzyska nad wodami
	Funkcjonalny	Brak	Brak

Statyka i pasywność, jak w całej epoce brązu, posiadają znaczenia drugoplanowe, opozycyjne wobec preferowanej gwałtow-lości. Nie jest więc to konflikt między statycznym i dynamicznym pojmowaniem Żywiołu akwatycznego, lecz zetknięcie się przeciwstawnych archetypów (Wheelwright 1990, 290-303).

Relacje międzykiasowe, niezależnie od sytuacji zewnętrznej , pozostają aktualne. Zmianie na poziomie głębokim odpowiadają anomalie w poszczególnych klasach badanego systemu (maksimum zespołów mieszanych, brak cmentarzysk nad wodami). Potwierdzają się więc w praktyce uprzednio rozpatrywane założenia metody strukturalnej (Augustynowicz 1984, 41).

3.6. III, IV, V OEB

Zakres naszych rozważań dotyczy, jak wcześniej zaznaczyliśmy, kodu symboliki wody dla horyzontu kulturowego. Poczynając od III OEB na Niżu Polskim występuje rozległy system ugrupowań "łużyckich" (Gąssowski 1985, 158-159). .Ze względu na podobieństwa zachodzące w jego obrębie podczas epoki brązu, zostanie on omówiony kompleksowo. Specyfikę poszczególnych okresów uwzględnimy wówczas, gdy wpływa ona znacząco na kształt formowanego modelu wyobrażeń.

Klasa kosmologiczna pomiędzy III i V OEB przedstawia się stosunkowo jednolicie. Wyroby metalowe zdobiono ornamentami spiralnymi oraz zygzakami. Pierwszy z motywów jeszcze w III OEB wiązał się głównie z ozdobami (bransolety, szpile, zapinki z tarczami spiralnymi). Ku schyłkowi epoki brązu równie często występował na broni (np. rękojeści mieczy antenowych). Linie zygzakowate spotykane są m.in. na naramiennikach, brzytwach i grotach oszczepów (Kostrzewski 1958, 157-161).

Ceramika, za wyjątkiem III OEB, zdobiona była jedynie motywem zygzaka. U początków kultury łużyckiej brak jest obu typów wizualnych symboli wody (Wiklak 1963, 38-42). W V OEB dostrzec zaś można kontekst akwatyczno-fitomorficzny ornamentów (ryc. 2). Zygzak umieszczany był poniżej wyobrażenia "drzewa", unoszącego gałązki ku wylewowi naczynia (Węgrzynowicz, Miśkiewicz 1974, ryc. 19). Podobne "jodełki", częste na ceramice łużyckiej, występowały również samodzielnie, lecz wówczas nie możeięy już mówić o treści odniesień akwatycznych (np. Łuka 1950, ryc. 17, 19, 38) .

Wśród znalezisk wodnych klasy ofiarnej, przeważa kategoria broni/narzędzi. Współczynnik (a) w III OEB wynosi 1.7; w IV OEB 2.6; zaś w V OEB aż 14.2. Tylekroć w każdym z tych okresów liczebność depozytów broni/narzędzi przewyższa znaleziska samych ozdób brązowych (tab. 5-8). Zespoły o składzie mieszanym najmniej liczne są w początkach k. łużyckiej (III OEB - 5 % znalezisk) . Częściej występują natomiast w dalszych fazach epoki brązu (IV OEB - 21 %, V OEB - 25 %).