skanuj0015

ników i sytuacji o różnorodnym charakterze, które jako system kierowany przez kompetentnego profesjonalistę rokowałyby nadzieję na efektywną realizację zasadniczych celów związanych z pomocą. Z drogiej strony rodzi się jednak pytanie o praktyczną możliwość realizacji przez pracownika socjalnego jednocześnie tak wielu zadań? Praktyka zarówno kształcenia, jak i funkcjonowania instytucji socjalno-opiekuóczych, zdają się raczej takim możliwościom zaprzeczać. A ponieważ konsekwencje realizacji tak szeroko formułowanych celów ujawniają się w postaci działań powierzchownych lub pozornych, stąd wynika konieczność poszukiwania dróg dla efektywności pracy w tym zakresie lepszych. Być może pewne szanse tkwiłyby w procesie specjalizacji opartej bądź to o kryterium merytoryczne, bądź przedmiotowe (tj. dyscyplinarne). Na Zachodzie od wielu lal upowszechnia się model specjalizacji problemowych (np. specjalista od uzależnień, od pomocy rodzinie, pracy w szkole, zakładzie pracy, pomocy bezrobotnym, bezdomnym itd.). W naszym kraju - z określonych powodów - wyraźnie dominuje przygotowanie do zawodu pracownika socjalnego w ramach ogólniejszych dyscyplin w obrębie nauk społecznych (np. pedagogiki, socjologii czy polityki społecznej). Oczywiście, kryterium dyscyplinarne nie musi (a nawet nie powinno) wykluczać podejścia problemowego, bowiem specjalista od pomocy bezdomnym może przecież kończyć studia socjologiczne lub pedagogiczne. Z drugiej strony zawsze rodzi się tutaj wątpliwość związana z jakąś ułomnością przygotowania socjologa czy pedagoga nie tylko do specyfiki zadań pracy socjalnej w najszerszym jej kontekście, lecz również do określonej specjalizacji. Tak czy inaczej dominujący obecnie model dyscyplinarnego kształcenia pracowników socjalnych powinien jakoś odzwierciedlać praktyka pracy socjalnej, w tym również polityka zatrudniania poszczególnych specjalistów na odpowiednie stanowiska lub do rozwiązywania określonych problemów w obszarze pracy socjalnej. W tym kontekście rozdzielność i fachowość ról i zadań, a z drugiej strony ich komplemen-tarność w rozwiązywaniu poszczególnych problemów mogłyby przynieść pożądany w tym zakresie efekt. Gdzie powinni pracować lub jakie zadania powinni tutąj podejmować pracownicy socjalni z przygotowaniem pedagogicznym? Na pytanie to oraz szereg tym podobnych szukać będziemy odpowiedzi w dalszej części niniejszego opracowania. Przedtem jednak musimy wyodrębnić kilka zasadniczych i specyficznych dla tej dyscypliny cech i założeń, aby lepiej poznać jej sens oraz praktyczną rolę w przeobrażaniu rzeczywistości społecznej.

1.5. Założenia i funkcje, cechy charakterystyczne i elementarne zasady pracy socjalnej

Z tego co dotychczas powiedziano o istocie oraz celach i zadaniach pracy socjalnej jasno zdaje się wynikać, iż dyscyplina ta ma charakter praktyczny, ponieważ jej sens sprowadza się do rozwiązywania problemów społecznych oraz zaspokajania społecznie uznanych potrzeb i aspiracji ludzi.

Jednak praktyka pomocy nie ma tutaj charakteru doraźnego, ani też etycznie obojętnego. Praktyka ta jest swoiście pojętą sztuką o podłożu naukowym (tzn. opierającą się na różnorodnej wiedzy) oraz wartościującym. Wiedza wymagana w praktyce pracy socjalnej zależy od celów i funkcji oraz od rodzaju problemu, który ma rozwiązać. Wartości jakimi kieruje się pracownik socjalny w swojej pracy, jakkolwiek wywodzą się z wartości wyznawanych przez społeczeństwo, w którym pracownik funkcjonuje, niekoniecznie muszą się całkowicie z nim pokrywać.

Przyswojenie sobie przez pracownika wiedzy zawodowej oraz odpowiedniego systemu wartości jest sprawą bardzo istotną, ponieważ to on jest „instrumentem” udzielającym fachowej pomocy oraz ponieważ jego wiedza i umiejętności decydują o jakości i efektywności jego pracy [zob. Skidmore, Thackeray 1998, s. 19-20] (zagadnieniu roli wiedzy oraz twórczości w praktyce pracy socjalnej poświęcamy osobne fragmenty tej pracy).

Z kolei ze sformułowanych na stronach 21-23 kierunkowych celów pracy socjalnej, tj. odnowienie zdolności, zapewnienie środków, prewencja oraz wpływ na politykę - wypływają podstawowe jej funkcje. Po pierwsze (1), w przywracaniu możliwie pełnych sił i zdolności życiowych. Można tutaj wyodrębnić aspekty (funkcje) kuracyjne oraz rehabilitacyjne pracy socjalnej. Funkcja kuracyjna ma na celu wyeliminowanie czynników, które spowodowały stan niewydolności czy dysfunkcjonalności. Natomiast aspekty rehabilitacyjne kierują się na reorganizację oraz odbudowę zaburzonego zachowania czy zaburzanych interakcji. Przykładem obu funkcji może być znalezienie rodziny zstępczej dla dziecka porzuconego przez rodziców (aspekt kuracyjny), a następnie pomoc i wsparcie w procesie adaptacji oraz akceptacji w nowej rodzinie (aspekt rehabilitacyjny).

; Z kolei aspekty związane z zapewnieniem środków i zasobów w celu zwiększenia skuteczności funkcjonowania społecznego, (2) można podzielić na funkcje rozwojowe oraz edukacyjne. Aspekty rozwojowe mają na celu lepsze spożytkowanie istniejących zasobów lub zwiększenie możliwości rozwojowych podopiecznego. Jako przykład może tutaj posłużyć ingerencja pracownika socjalnego w sensowne przeznaczenie przyznanego rodzinie

33