40022 P1180368

172 Saitrwj IMtMMki

wania przepalonych kości. Na ogół były to bardzo silnie przepalo-nt kości koloru białossarego. fragmenty były duże. umożliwiające uii > k dy dokładniejsze badania ocłeomdryczae czy osteoskppowe. Taki stan zachowania materiałów pozostawał w związku z częstością i trafnością określeń płci. wieku i wysokości ciała. Przeciętne ciężaru przepalonych kości były również bardzo wysokie. Wartości uzyskane dla osobników zmarłych w wieku wczesnodziecięcym (Infan* i) N = 70 wynoszą 151 g; w wieku póżnodziecięcym (Infans II) N = 27 wynoszą 368 g. Ciężar kości w następnych kategoriach wieku był następujący: wiek młodzieńczy tlzirenis) S = 15 — 681 g; wiek dorosły (Advluul fi = j02_ 909 g; wiek dojrzały (Maturus/ N = 58 — 1032 g i wiek star

czy (Serzżlzsi N = 4 — 1403 g- Ciężar kości z 43 pochówków określonych jako męskie synod średnio 1277 g. zas 48 żeńskich 1172 g. W przypadkach grobów zawierających szczątki 2 osobników dorosłych N = 9 ciężar kości jynnrił przeciętnie 1452 g, zaś zawierających szczątki dorosłego i «*»*—M = 13 — 1371 g. Z powyżej przytoczonych danych wynika, że ciężar hśi w grobach ciałopalnych wykazuje dość wyraźny związek z wwki—i i płcią zmarłych. Wartości średnich arytmetycznych niektórych cech metrycznych kości osobników z określoną płcią zestawiliśmy w tabeli L

Z pomiarów indywidualnych głów kości ramiennych, promieniowych, udowych, z pomiarów szerokości bloczków kości ramiennych wyliczyliśmy przybliżone wartości wysokości ciała dla 38 mężczyzn i 54 kobiet. Szacunki tej cechy oparto na metodzie podanej przez J. Strzałkę, J. Piontka, A. Malinowskiego (1972) opartej na tabelach T rot ter i Gleser, a także na metodzie podanej przez A. Malinowskiego i R. Po rawskiego (1969) opartej o wyliczenia J. Strzałki i tabele Manouwriera. W świetle tej pierwszej metody przeciętny wzrost mężczyzn wynosił 171.0 cm (min. — — 167 cm. mu =175 cm), zaś kobiet 158.4 cm (min. = 150 cm, max. = = 167 cm). Wartości uzyskane drugą metodą wynoszą odpowiednio dla mężczyzn 167 cm i dla kobiet 155 cm. Wyniki te pokrywają się więc z tymi, jakie na mniejszym liczbowo materiale uzyskali J. Strzałko, J. Piontek. A. Malinowski (1972) dla epoki brązu i okresu halsztackiego. Wzrost mężczyzn w okresie trwania kultury łużyckiej wynosił w świetle tabel Trot ter-Gleser 170—171 cm, kobiet zaś 158—159 cm. Wyniki uzyskane dla ludności z cmentarzyska Warszawa-Grochów wykazują dla 8 kobiet wartości wzrostu 156.6 cm a więc są one przeciętnie nieco niższe. Wyliczenia wzrostu ludności z epoki brązu i okresu halsztackiego w świetle metody Ma no uwiera wynoszą 165—167 cm dla mężczyzn i 154—155 em dla kobiet. Posługując się tą ostatnią metodą J. Gładykowska-Rze-czvcka uzyskała podobne wyniki dla ludności pradziejowej Pomorza

Wschodniego — okres halsztacki i lateński — mężczyźni 165,3 cm i kobiety 155 cm. Uzyskane przez nas wyniki ważne są z punktu widzenia siedzenia uwarunkowań i przemian wysokości dała, jakie miały miejsce u ludności pradziejowej w ciągu wielu stuleri oraz z punktu widzenia zróżnicowania geograficznego wzrostu. W grę wchodzi tu bowiem dokumentacja tezy, w myśl której na obszarze Polski od wczesnych okresów pradziejowych do czasów współczesnych ludność bardziej wysokoróśła zamieszkiwała obszary północno-zachodnie, zaś na terenach Polski południowo-wschodniej zamieszkiwali ludzie przed ętnie wykazujący niższe wartośd tej cechy.

Charakterystyka biologiczno-demograficzna cmentarzysk. Dla poszczególnych cmentarzysk oraz dla całego materiału wyliczono tablice wymieralnośd — tabele 2—2j oraz tabela 3. Tablice te pozwalają na szczegółową analizę zjawisk biologiczno-demogra-ficznych badanych cmentarzysk. Scharakteryzowano więc porządek wymierania, procent dożywania wieku X, prawdopodobieństwo zgonu, dalsze przedętne trwanie żyda osobnika w wieku z. Podstawę do wyliczenia owych charakterystyk daje rozkład wymieralnośd według oszacowanego wieku zmarłych (DJ. Poszczególne wielkośd tablicy opisują następujące zjawiska: 1 — procent dożywania wieku x—l_r, charakteryzuje porządek wymierania i informuje o tym, jaki procent dożyje dowolnego wieku r, 2 — prawdopodobieństwo zgonu q_z — określa natężenie zgonów w danej grupie wieku, informując o tym, jakie prawdopodobieństwo zgonu ma osobnik znajdujący się w przedziale wieku x; 3 — wartośd T_r, które określają ogólną liczbę lat, jaką mają jeszcze do przeżycia wszyscy osobnicy w wieku x ukończonych lat; 4 — dalsze przedętne trwanie żyda e*_x wyrażające liczbę lat, jaką w danych warunkach wymieralnośd ma jeszcze do przeżycia osobnik danej populacji będący w wieku x.

Tablice wymieralnośd pozwalają na porównywanie różnych grup lu-dności i mimo pewnych zastrzeżeń dobrze charakteryzują i oddają stan biologiczny grup ludzkich użytkujących określone cmentarzyska pradziejowe Dla analiz zjawisk biologicznych zachodzących w owych grupach ludzkich istotne znaczenie posiadają wartości e'i i eV W przypadku badań cmentarzysk pradziejowych nie zawsze dysponujemy kompletną informacją o faktycznej częstości zgonów dzieci, co powodować może że wartośd e% przybierają niekiedy wielkośd różne od rzeczywistych. Na podstawie badań M. Henneberga można przypuszczać, że częstość zgonów w wieku 0—14 lat w populacjach pradziejowych była wysoka i nie ulegała istotnym przemianom ewolucyjnym. Mając powyższe na uwadze, analizy przemian demograficznych dla populacji pradziejowych lepiej opierać na wartościach opisujących procesy wymieralnośd w wieku reprodu*