40565 Obraz9

142 XVII. Trzy funkcje państwa

wówczas, gdy państwo nie potrafi adaptacyjnie zareagować na po«l chodzące z zewnątrz wyzwanie wojenne. Państwo musi adaptacyjni® reagować na zmienność koniunktur gospodarczych, warunków kształtowanych w relacjach międzynarodowych, na przemiany kultu*! rowe, zmianę układu sił politycznych, struktury społecznej i na wiele podobnego rodzaju bodźców.

192.    Jak łatwo zauważyć, funkcja adaptacyjna jest wynikiem reakcji o biernym raczej charakterze. Państwo reaguje w ten sposób] wówczas, gdy nie jest w stanie przeciwstawić się w sposób twórczi wyzwaniom otoczenia, gdy brak mu do tego sił, środków, pomysłów! gdy rozmiar wyzwań przekracza przewidywania grup rządzących i ich umiejętności reagowania aktywnego. Ponadto funkcja ta może jawić się jako wypadkowa przyjętej świadomie przez państwo (grupy rządzące) strategii działania. Tak na przykład, zgodnie z poglądami liberałów i neoliberałów, państwo winno ograniczyć zasięg i intensywność swojego oddziaływania na bieg wydarzeń w otoczeniu, zwłaszcza ekonomicznym i społecznym. Systemy - ekonomiczny i społeczny - winny zachować wobec państwa możliwie daleko posuniętą autonomię. Na bieg wydarzeń w obrębie tych systemów państwo powinno mieć możliwie jak najmniejszy wpływ. Reakcje państwa na zmienność otoczenia nie mogą mieć charakteru wyprze-dzającego, prewencyjnego, lecz następczy i ograniczony. Powinny się zamykać jedynie w ramach działań pozwalających mu na zachowanie równowagi wobec otoczenia.

Niekiedy adaptacyjne reagowanie na zmiany zachodzące w otoczeniu jest wymuszone okolicznościami. Państwo jest zbyt słabe, by podejmować inne funkcje; to, co mu pozostaje, to adaptacja, dryfowanie i dążenie do przetrwania w nadziei na zmianę koniunktury. Zwłaszcza w czasach współczesnych obserwujemy tego typu reakcje. Są one wywołane między innymi przez procesy o charakterze globalnym, na których bieg bardzo liczne państwa nie mają żadnego wpływu. Do sprawy tej powrócimy jeszcze w ostatnim rozdziale tego podręcznika.

193.    Funkcja regulacyjna. Jest ona rezultatem tego, iż państwo przestaje biernie poddawać się oddziaływaniom otoczenia;

Hft siy na nie wpływać. Jest ono aktywne, ale nie nadmiernie, nie wHiodzi z inicjatywą, nie próbuje stwarzać w otoczeniu sytuacji Htllvowicie nowych. Próbuje natomiast współkształtować jego pn, Głównymi czynnikami kształtującymi ten stan są siły tkwią-Bg w samym otoczeniu, w systemach ekonomicznym, politycznym, społecznym i kulturowym. Tak na przykład, państwo nie ma M7.pośredniego wpływu na wzrost potęgi gospodarczej sąsiada, która rzutuje na kondycję ekonomiczną tego państwa. Ale nie godząc się na to, by jego własna gospodarka była przedmiotem obcej infiltracji, może oddziaływać na bieg spraw, ustanawiając bariery celne, wprowadzając różne formy protekcjonizmu eksportowego, może odpowiednio kształtować kurs walut itp. Może takie moderować oddziaływania ekonomiczne sąsiadów przez to, że będzie na przykład promować dopływ ich kapitału, a hamować import ich gotowych produktów. Jest to próba wyjścia poza adaptację, próba współkształtowania w otoczeniu pożądanego przez państwo stanu rzeczy.

194. Realizacja funkcji regulacyjnej charakterystyczna jest przede wszystkim dla państw dysponujących odpowiednimi środkami oddziaływania. Państwo nie jest skazane na bierne oczekiwanie na to, co przyniesie los. Próbuje ten los współkształtować. Zachowuje się ono jak ogrodnik, który nie tylko pielęgnuje żywopłot, ale także go sadzi. Krzewy składające się na żywopłot rosną same, mocą sił przyrody. Lecz pojawienie się ich w danym miejscu i w danym porządku oraz oczekiwany wygląd nadaje im ogrodnik, który przez swoją interwencję reguluje bieg naturalnych procesów przyrodniczych. Realizacja funkcji regulacyjnej pozwala państwu nie tylko na zachowanie równowagi wobec otoczenia, lecz także na modelowanie tegoż otoczenia w dostępnych sobie granicach. Regulacyjny skutek oddziaływań państwa na system ekonomiczny, polityczny, społeczny, kulturowy może leżeć w zamiarach grup rządzących, a osiąganie pewnego stanu rzeczy w obrębie tych systemów może być ich celem w państwie. Oddziaływania tego rodzaju prowadzą w rezultacie również do przeobrażeń samego państwa, zarówno od strony instytucjonalnej (or gany państwa i ich wzajemne relacje), jak i funkcjonalnej (prze