Obraz1

146 XVII. Trzy funkcje państwa

198.    Państwo realizuje funkcje: adaptacyjną, regulacyjną i in-! nowacyjną, działając przez swoje organy, agendy oraz za pośred* nictwem instytucji z państwem związanych. Nie jest więc tak, aby funkcje te były rozdzielone między organy państwa czy nawet,' szerzej, między organy władzy publicznej. Do realizacji funkcja adaptacyjnej, regulacyjnej i innowacyjnej przez swoje działania przyczyniają się zarówno organy ustawodawcze, wykonawcze, jak i sądownicze, a także rozmaite organy, agendy i instytucje, która nie mieszczą się w schemacie trójpodziału władz. Prawotwórstwoi bieżące administrowanie, orzekanie w sprawach karnych, cywilJ nych i administracyjnych, działalność organizatorska podejmowali na przez państwo w formach niewładczych, a także różnorodnaj działalność instytucji samorządu - wszystko to łącznie składa się na rezultat, o którym można powiedzieć, że jest urzeczywistnieniem tej lub innej funkcji państwa.

199.    Jak łatwo się zorientować, przedstawiona tu typologia funkcji państwa ma charakter gradacyjny. Znaczna aktywność^ państwa związana z jego ingerencją w otoczenie jest nieodzowna dla wywołania skutku w postaci funkcji regulacyjnej, a tym bardziej innowacyjnej. Natomiast słabo zaznacza się ona przy realizacji funkcji adaptacyjnej. Jednakże nie u wszystkich głębokie oddziaływanie państwa na bieg spraw w jego otoczeniu znajduje zrozumienie. Zdaniem sceptyków oddziaływanie na żywiołowe procesy zachodzące w otoczeniu, próba ich organizowania przez państwo może w ostatecznym rachunku przynieść mu znaczne straty, obrócić się przeciwko niemu. Dążenie państwa, dysponującego zawsze ograniczonymi środkami, do objęcia swą kontrolą żywiołu, jest z góry skazane na niepowodzenie. Państwo, próbując oddziaływać w sposób nadmiernie aktywny, powiększa otaczający nas żywiołowy chaos, zamiast wprowadzać ład. Ograniczona wydolność realizacyjna, ograniczona kompetencja innowacyjna czy nawet regulacyjna struktur organizacyjnych i poszczególnych ludzi działających w imieniu państwa może być początkiem nieszczęścia. Państwo może być jego sprawcą, gdy nie zapanuje nad procesami, które samo wywołało. Znajdzie się ono wówczas w sytuacji ucznia czarnoksiężnika.

k 200. Problem ten zobrazować można, posługując się przykładami zaczerpniętymi z dziejów ostatniego stulecia. Degradacja Lodowiska, powodowana między innymi stymulowanym przez jłłiństwa rozwojem przemysłu, zagrożenie katastrofą nuklearną Wywołane dążeniem państw do zdobycia przewagi militarnej nad potencjalnymi przeciwnikami i do uzyskania samodzielności energetycznej - to jedne z wielu takich przykładów. Państwa pod wpływem oczekiwań społecznych (pochodzących z otoczenia) w coraz większym stopniu rozbudowywały sieć swoich usług locjalnych. Co więcej, same poczęły wywoływać przez swoje działania rozliczne potrzeby społeczne. Dzisiaj zaś, nawet państwa bardzo bogate nie są w stanie im sprostać. Stąd zmuszone są wycofywać się z licznych programów socjalnych. To z kolei spotyka lię w wielu społeczeństwach z negatywną reakcją odbijającą się niekorzystnie na stosunku obywateli do państwa i na jego społecznym prestiżu. Osłabia to tym samym społeczną bazę państwa pojmowanego jako wspólnota.

201. Przedstawiona tu koncepcja funkcji państwa nie jest w nauce polskiej szerzej rozpowszechniona. W literaturze przedmiotu dominowało przez wiele lat przekonanie, że funkcje państwa sprowadzić należy do pewnych kierunków jego działań (por. wcześniejsze uwagi na temat funkcji władzy). Funkcja jest, innymi słowy, rodzajem aktywności państwa, podejmowanej w określonej dziedzinie życia publicznego. Wyodrębnienie tych dziedzin było zatem podstawą wyodrębniania funkcji państwa. W ujęciu inspirowanym doktryną marksizmu funkcje państwa były przyporządkowywane charakterowi klasowemu państwa. Funkcje państwa sprowadzałyby się więc do podjętych na różnych polach działań, mających na celu zachowanie klasowego panowania grup społecznie uprzywilejowanych. Wyróżniano w związku z tym dwie podstawowe funkcje państwa: wewnętrzną i zewnętrzną. Funkcja wewnętrzna polegać miała na utrzymaniu w ryzach przez klasy ekonomicznie dominujące klas, które nie dysponowały środkami produkcji. Na realizację tej funkcji składać się miały między innymi działania aparatu przemocy, sądów, policji i innych instytucji przymusu. Funkcja zewnętrzna zaś, rozumiana