Obraz0

144 XVII. Trzy funkcje państwa

bieg rozmaitych procesów decyzyjnych w państwie). Oddziaływania te są dziś w świecie bardzo rozpowszechnione. Są one charaM tery styczne dla państw, w których znaczne wpływy uzyskały socjaldemokratyczne i chrześcijańsko-demokratyczne koncepcje ustrojowe i gospodarcze. Idea subsydiamości, o której była wyżej wcześniej, w sposób wyraźny współbrzmi z tymi usiłowaniami. ’■

195.    Funkcja innowacyjna. Innowacyjność jest działalndl ścią wyprzedzającą, prowadzącą do tworzenia nowych stanów rzeczy, nowych jakości, których otoczenie nie wytworzyłoby samo, bez oddziaływania państwa. Jest to działalność, która mobili^ żuje większy wysiłek państwa, niż zachowania adaptacyjne czy regulacyjne. Wymaga ona wizji celów możliwych do realizacji przez oddziaływanie na otoczenie i na samo państwo oraz środków, które mogą do tych celów prowadzić. Wiele państw, zwłaszcza-silnych, realizuje funkcję innowacyjną wobec swojego otoczenia zagranicznego i wobec siebie samych. Jest to, na przykład, rezultat powoływania do życia struktur międzynarodowej integracji politycznej i gospodarczej, podejmowania agresywnych lub prewencyjnych akcji zbrojnych, aktywnego zdobywania wpływów politycznych i ekonomicznych na obcych terytoriach itp. Podobny skutek może przynieść oddziaływanie na otoczenie wewnętrzne. Charakterystyczną cechą państwa realizującego funkcję innowa-cyjną jest etatyzm i rozległy interwencjonizm państwowy w sferze gospodarki, życia społecznego i kulturalnego.

196.    Działania, które w efekcie prowadzą do realizacji funkcji innowacyjnej, są często podejmowane przez państwa, w których dominującą pozycję zdobyły siły o nastawieniu reformatorskim lub rewolucyjnym. Reforma, a tym bardziej rewolucja, ma doprowadzić do daleko sięgających przekształceń samego państwa i jego otoczenia we wszystkich systemach składających się na to otoczenie. Państwo (choć nie ono wyłącznie) ma być głównym motorem tych przekształceń. Aktywną rolę przyznaje się w nich aparatowi władzy państwowej, w tym, bardzo często, organom bezpośredniego przymusu. Innowacyjny charakter miały mieć, i w istocie miały, działania państwa w okresie, na przykład, rewolucji

IlitHOUNldej, rewolucji bolszewickiej w Rosji, w czasach rewolucji HMtHykańskiej, chińskiej, rewolucji narodowej w Turcji w latach llwiidziestych itp. Plany zasadniczych przeobrażeń ekonomicznych, politycznych, społecznych i kulturowych miały doprowadzić ilu ujarzmienia żywiołu w życiu społeczeństwa i w funkcjonowaniu państwa. Miejsce żywiołu i procesów spontanicznych (np. praw tynku) miało zająć świadome sterowanie, planowanie (np. etaty-■yc/.nej dyrektywne planowanie makroekonomiczne) oraz inżynieria społeczna. Trudno zaprzeczyć, iż państwa kierujące się liliologiami rewolucyjnymi doprowadzały w konsekwencji do wiciu zmian we własnej strukturze i funkcjonowaniu oraz w swo-lin otoczeniu. Zmiany te nie pojawiłyby się zapewne, gdyby nie innowacyjne działania państwa.

197. Rozróżnienie trzech przedstawionych tu funkcji ma charakter głównie analityczny, a one same ujęte zostały w sposób modełowo przejaskrawiony. W istocie każde państwo realizuje Wszystkie te funkcje łącznie. W jednych dziedzinach, na przykład ochrony przed żywiołami przyrodniczymi, może to być przede wszystkim adaptacja, w sferze obrotu gospodarczego z zagranicą -regulacja, a w odniesieniu do problemów wynikających z potrzeb mieszkaniowych obywateli - innowacja. Problem polega też i na tym, że skutkiem działań jednych państw jest bardziej adaptacja, innych — regulacja, innych znów — innowacja. Znaczenie ma również czynnik czasu. W różnych okresach przeważają odmienne funkcje. To, jaka w danym momencie dziejowym funkcja bierze górę, zależy w znacznej mierze od stanu otoczenia i od tego, jakie i jak silne wyzwania płyną pod adresem państwa z wnętrza systemów składających się na to otoczenie. Jakkolwiek twierdzenie takie będzie uproszczeniem, powiedzieć można, że w czasach współczesnych państwa w szerszym niż niegdyś zakresie realizują funkcję regulacyjną i innowacyjną. Nie przeczy to tezie głoszącej, że niektóre państwa skazane są jedynie na adaptacyjne, i to nie zawsze skuteczne, przystosowywanie się do biegu wydarzeń w ich otoczeniu. Jednakże szczegółową analizę tak rozumianych funkcji państwa można przeprowadzić jedynie in concreto, to jest biorąc pod uwagę określone państwo w danym czasie.