80286 Obraz5

134 XVI. Problem celu i funkcji państwa

cyjne, organizacje) powstają dla osiągnięcia jakiegoś celu lub 1 celów. Taką organizacją jest, na przykład, spółka handlowa lub ■ przedsiębiorstwo, których głównym celem jest osiąganie zyskóvi® w interesie właścicieli. Takim tworem jest też fundacja charytaj® tywna, której celem ma być dostarczanie materialnej i moralnej® pomocy potrzebującym. Cele partii politycznej można określić® jako dwojakie: bliższe, które należy potraktować też jako środek® do celu, i cele dalsze. Celem bliższym jest zdobycie i sprawowa-® nie władzy państwowej, celem dalszym - nadanie działaniom® państwa takiego kierunku, aby był on zgodny z wyobrażeniami® ustrojowymi partii, by odpowiadał jej wizji polityki zagranicznej,® by realizował jej koncepcje gospodarcze i społeczne itp. Wyzna-® czanie celu (celów) poprzedza powołanie, a co najmniej towarzy-® szy powołaniu do życia danej organizacji i podjęciu przez nią 1 działalności. Tak więc najpierw ma się jakąś wizję celu (celów),^; ■ a także, niekiedy, wyobrażenie o środkach, których chciałoby się m użyć dla jego osiągnięcia; dopiero później organizacja ta rozpo- 1 czyna funkcjonowanie. Nie oznacza to, iż w trakcie jej istnienia a nie mogą się zmieniać wybrane dla niej cele. Stowarzyszenie po- 1 wołane dla ochrony zwierząt może zająć się ochroną przyrody 1 w ogóle, a nawet zrezygnować z działań na tym polu, przekształ- 1 cając się na przykład w organizację o celach naukowych. Zdarza ] się także, iż organizacja po zrealizowaniu założonego celu ulega likwidacji jako już nieprzydatna. Tak na przykład zrzeszenie inwestorów powołane dla wybudowania osiedla mieszkaniowego może się rozwiązać, gdy osiedle już zbudowano.

180. Czy jest tak również w odniesieniu do organizacji państwowej? Czy, używając pojęć zaczerpniętych z języka filozofii egzystencjalnej, esencja państwa wyprzedza jego egzystencję?, to jest czy sens i cel istnienia państwa wyprzedza samo to istnienie. Dodajmy, że nie chodzi tu o konkretne państwo, lecz o państwo jako takie, państwo rozumiane jako pewna uniwersalna instytucja życia społecznego - chodzi o samą państwowość. Czy idea państwa, a w konsekwencji pierwsze państwo, jakie w rezultacie jej urzeczywistnienia pojawiło się w ludzkich dziejach, powstały dla realizacji jakiegoś świadomie przyjętego celu?

181.    Trudno byłoby wskazać doktrynę polityczną, która gło-Miliiby bez żadnych zastrzeżeń, że państwo powstało w sposób •odolmy do tego, jak powołuje się do życia na przykład stowarzy-IMnie. Pewne wszakże elementy takiego myślenia odnaleźć moż-im ii rzeczników teorii umowy społecznej, zwłaszcza gdy umowa luku pojawia się w nim nie jako robocza hipoteza, lecz jako wyobrażenie o rzeczywistym fakcie dziejowym. Państwo w tym ujęciu przedstawiane bywa jako powołane dla uniknięcia powszechnej marchii grożącej istnieniu samego gatunku ludzkiego.

Również w niektórych kierunkach chrześcijańskiej filozofii puństwa i prawa spotkać można nieco podobny sposób myślenia. Państwo jako instytucja władzy publicznej powstało w wyniku realizacji Bożego planu, przedsięwziętego dla ukierunkowania działań społeczeństw ku dobru wspólnemu.

182.    Innego rodzaju podejście prezentują ci, którzy twierdzą, że pojawieniu się państwa w dziejach ludzkich nie towarzyszyły, być może, żadne świadomie założone przez ludzi cele, lecz że cele takie można niejako odczytać ex post, można je organizmom państwowym racjonalnie przypisać lub ich istnienie odkryć, a treść odczytać. Każde państwo ma lub mieć powinno zasadniczo takie same cele. Wedle niektórych ujęć podstawowym celem państwa jest trwanie, zachowanie własnego istnienia, a jeśli to możliwe -także (Bertrand de Jouvenel) ekspansja, rozwój, umocnienie swojej pozycji wśród innych państw. Jest to cel, który można mutatis mutandis porównać z instynktem samozachowawczym wykazywanym przez liczne zwierzęta i przez ludzi. Jeśli nawet przyjąć to twierdzenie za trafnie oddające rzeczywistość, to nie odnosi się ono do celu zewnętrznego wobec państwa, lecz do stanu rzeczy będącego immanentną cechą jego istnienia. Poszukuje się zatem celów wobec państwa zewnętrznych, to jest takich, które państwo ma samo osiągnąć (zapewnić) lub których osiąganie ma innym, przez własne działania, umożliwić.^W zależności od orientacji ideowej cele te formułuje się rozmaicie. Wskazuje się na przykład, że państwo jest powołane dla realizacji dobra wspólnego i dla ułatwienia osobie ludzkiej doskonalenia się w drodze ku Bogu, że państwo utworzone zostało dla zapewnienia ludziom minimum