Obraz6

136 XVI. Problem celu i funkcji państwa

bezpieczeństwa, że celem państwa jest zagwarantowanie ludziom wolności, że powołane jest ono dla zapewnienia każdemu jakiegoś minimalnego udziału w dystrybucji dóbr wytwarzanych w społem czeństwie, że służy zagwarantowaniu panowania ekonomicznego tej lub innej klasy społecznej itp. Niekiedy wskazuje się na całą wiązkę uhierarchizowanych celów, z których jedne mają być zara<4 zem środkami prowadzącymi do osiągnięcia innych.

183.    Podejście takie nazwać można teleologicznym (celowo*: ściowym). Jego zwolennicy starają się najczęściej przedstawiać je jako obiektywne i mające umocowanie w naukowo potwierdzonych faktach. W istocie ma ono wyraźne zabarwienie ideologiczne; pozostaje w ścisłym związku z przyjętym przez wyznawców; danej doktryny systemem wartości. Teza, w myśl której celem państwa jest taki lub inny stan rzeczy, nie ma charakteru opisowego, lecz postulatywny. Jeśli słyszy się, że celem państwa jest na przykład gwarantowanie każdemu mieszkańcowi bezpieczeństwa i wolności, to najprawdopodobniej teza taka wyrastać będzie z kręgu przekonań liberalnych. Twierdzenie, że państwo powołane jest dla zapewnienia panowania klasowego, należy do zestawu ideowych wyobrażeń marksizmu lub anarchizmu. W sumie mamy do czynienia z zespołem oczekiwań pod adresem państwa, a o jego celach można mówić bardziej jako powinnych (z punktu widzenia tej czy innej doktryny) stanach rzeczy, niż o stanach rzeczy obiektywnie istniejących.

184.    Sceptyczny stosunek do teleologicznego postrzegania organizacji państwowej nie oznacza, że teza głosząca, iż państwo może mieć i ma jakieś cele, zasługuje jedynie na odrzucenie. Kwestionując możliwość udzielenia w pełni przekonywającej odpowiedzi na pytanie o cel państwa jako takiego, można się zastanawiać nad celami konkretnego państwa w konkretnym czasie. Są to nie tyle cele państwą, lecz cele w państwie. Państwo może mieć na uwadze różne cele. Celem w państwie prowadzącym wojnę jest jej wygranie, celem w państwie dotkniętym kryzysem gospodarczym może być wydobycie się z kłopotów, celem w państwie zabiegającym o sojuszników może być przystąpienie do jakiegoś fiokiil polityczno-militarnego. Można zatem powiedzieć, że każde iJiuiulwo ma na widoku pewne cele i próbuje je realizować. Nie-ittóii- z tych celów uznaje się za ważniejsze, inne zostają zrealizowane w następnej kolejności lub nawet rezygnuje się z nich. Po #,hmi 1 izowaniu jakiegoś celu (celów) pojawiają się następne. Zmie-ii iii Ul się one historycznie ze względu na zmienność okoliczności, % Jakich państwo funkcjonuje w różnych czasach.

, 185. Cele w państwie wyznaczane są z reguły przez jednostki H grupy rządzące, uzyskujące w nim przewagę polityczną (sprawuje władzę). Niekiedy dochodzi do uzgodnienia tych celów w ramach szerszych zbiorowości. Szczególnie istotne cele bywają w państwie przedmiotem debaty publicznej, a niekiedy i ogólnospołecznego konsensusu. Z reguły jednak poglądy na temat tego, jakie cele państwo powinno sobie wybrać, są zróżnicowane. W społeczeństwach pluralistycznych różne grupy polityczne, organizacje, jednostki cele te postrzegają rozmaicie. Może na tym tle dochodzić do dyskusji i konfliktów, które przybierają niekiedy postać sporów na temat racji stanu (raison d’Etat) danego państwa. W dzisiejszej Polsce uznaje się na przykład (choć nie wszyscy to czynią), że celem Rzeczypospolitej w polityce zagranicznej winno być pozostanie w strukturach Unii Europejskiej. Nie jest to jednak cel państwowości jako takiej, lecz cel wyznaczony w państwie polskim hic et nunc.

186. Innym problemem, który zaprząta uwagę filozofów polityki i teoretyków państwa, jest zagadnienie funkcji państwa. Przypomnijmy, w jakim sensie słowo „funkcja” było już używane w tej książce. Funkcja jest zatem rozumiana jako konsekwencja, rezultat, skutek działań danej struktury organizacyjnej (systemu) dla jej otoczenia. Działania te mogą być odpowiedzią na wyzwania (bodźce) pochodzące z tego otoczenia. Funkcja jest postrzegana jako konsekwencja reakcji, której przebieg może być z góry założony i przewidywany - jest to tak zwana funkcja jawna; może być ona przedmiotem opisu i analizy nie tylko ex antę, ale i ex post. Analizie takiej poddaje się funkcje rzeczywiście realizowane, niezależnie od tego, czy były założone czy też są nie-