Obraz7

138 XVI. Problem celu i funkcji państwa

przewidywanym uprzednio rezultatem działania systemu - jest to tak zwana funkcja ukryta.

187.    Gdy mamy do czynienia ze strukturami (instytucjami, systemami, organizacjami) powoływanymi do realizacji złożonych! celów, funkcje rzeczywiście przez nie pełnione mogą być oceniane trojako: jako korzystne, sprzyjające osiąganiu tych celów, jako obojętne z tego punktu widzenia lub jako niekorzystne. Działania, z którymi wiąże się pełnienie owych funkcji, określa się w pierwszym przypadku mianem eufunkcjonalnych w stosunku do założonych celów, w trzecim zaś - mianem dysfunkcjonalnych.

O eufunkcjonalności lub dysfiinkcjonalności pewnych działań oraz instytucji, które działania te podejmują można mówić także w odniesieniu do domniemanego celu każdej struktury organizacyj-nej (organizacji), jakim jest sprawność, skuteczność w dążeniu do urzeczywistniania stawianych w jej ramach celów (np. celów w państwie) przy ponoszeniu możliwie najmniejszych kosztów (materialnych, moralnych, politycznych). Jeśli działania i instytucje te sprzyjają organizacji w osiąganiu przez nią sprawności na drodze do założonych celów, są pod tym względem eufunkcjonalne.

188.    Na państwo można spojrzeć z perspektywy jego sprawności, jako systemu organizacyjnego (organizacji). Bardzo często bowiem zakłada się, że poza wszystkim innym, państwo winno być sprawne i skuteczne. Sprawność i skuteczność uchodzą też za podstawowe cnoty polityka. Polityka (rozumiana tu jako pewien zespół celowych działań) nieskuteczna to contradictio in adiecto.

Ujawnianie, opis i analiza działań i elementów struktury organizacyjnej (elementów aparatu państwowego), które są dysfunkcjonalne, należy do zadań prakseologii - nauki o sprawnym działaniu. Jednym z ojców tej dyscypliny był Tadeusz Kotarbiński.

189.    Nie tylko system polityczny, ale i państwo może być ujmowane w kategoriach pojęciowych analizy systemowej. Jest ono bowiem całością złożoną z wielu powiązanych ze sobą części. Jest strukturą, tworem organizacyjnym otoczonym granicami wyznaczonymi w przestrzeni, funkcjonuje zatem w otoczeniu ze-wnytrznym — światowym. Ma także do czynienia z otoczeniem wewnętrznym, na które składają się istniejące w państwie, a przy tym poddane wpływom zagranicznym stosunki ekonomiczne, polityczne, społeczne oraz układ kultury. Można powiedzieć, że państwo działa w otoczeniu innych systemów - ekonomicznego, upołecznego, politycznego, systemu kulturowego. Wyodrębnienie tych systemów ma charakter analityczny. W istocie to, co należy do zjawisk składających się na system kulturowy, system społeczny, system ekonomiczny i inne, przenika system, jakim jest pań-gtwo, ponieważ wspólnym substratem osobowym wszystkich tych systemów jest ta sama zbiorowość ludzka - społeczeństwo zorganizowane w państwo. Społeczeństwo istnieje przez swoje działania polityczne, ekonomiczne, kulturalne. Działania te, wraz z instytucjami, w ramach których są podejmowane, wzorami zachowań i hierarchią wartości tworzą całości opisywane analitycznie jako systemy. To, co dzieje się w obrębie owych systemów, stanowi bodźce (wyzwanie) dla państwa. Państwo musi na nie odpowiedzieć, musi na nie zareagować. Z kolei państwo, podejmując za pośrednictwem swoich organów rozmaitego rodzaju decyzje, oddziaływa na to otoczenie i poszczególne jego składniki. Funkcje państwa są więc rozumiane jako konsekwencja (rezultat, skutek) jego reakcji na oddziaływania (bodźce, wyzwania) pochodzące z otoczenia, istotne dla tego otoczenia i dla samego państwa.