40776 skanuj0199 (2)

414 SM KAO OOPOWII 0/1 Al NOS< I MOKAI SI '

Przez poczytalność rozumie się w etyce tomistyczncj tę właściwość działającego podmiotu, na mocy której dany podmiot uznaje dany akt za swój własny jako jego świadomego sprawcy. Poczytalność /układa zatem z konieczności św iadomy charakter czynu. Mimo to jej istotny sen% polega na tym. że wyraża ona sprawczą zależność spełnionego czynu od jego podmiotu, w następstwie czego czyn ten przynależy, tj. pozostaje w relacyjnej zależności od tego, kto go w ykonał, jest jego poniekąd własnością

Odpowiedzialność oznacza znowu taką właściwość tegoż podmiotu mocą której dobro lub zło moralne zawarte w treści spełnionego przezeń czynu w yciska sw e znamię na moralnej treści jego osobowości, wskutek czego ponosi on zw iązane z czynem konsekwencje. Właśnie na podstawie odpowiedzialności człowiek w ostatecznym rozrachunku staje się moralni* ukształtowanym podmiotem, a zarazem uczestnikiem uzależnionej od mo ralnego postępowania nagrody lub kary', szczęścia lub cierpienia.

Przyjęte sfromułow anie zawiera w sobie dane wskazujące na możliwość dwojakiego rodzaju podejścia do tego zjawiska w filozoficzno-ctyc/iiym badaniu. Pierwsze z nich ma zasięg bardzo szeroki. Skoro bowiem stw ict dza się, że poprzez odpowiedzialność człowieka realizuje się jego ud/lal w moralnym dobni lub /łu spełnianych przezeń aktów, wobec tego w /j.i wisku tym odsłania się przed nami niejako punkt styku działającego c/ło wieka ze światem moralności. Dzięki temu zjaw isko odpowiedzialność * pełni rolę swego rodzaju kontaktu, który umożliwia przepływ moralnych treści dobra ze sfery obiektywnego porządku moralnego w duchowe wnę trze poszczególnych osób Przeżycie odpow iedzialności decyduje więc. juk się kształtuje ostatecznie moralna osobowość człow ieka, w jakim stopniu swoim rozumnym postępowaniem urzeczywistnia on we własnej osobie obiektywną treść dobra moralnego, a tym samym określa swoją moraln i wartościowość. W stwierdzeniu tym tkwi punkt wyjścia do dalszych bai dziej szczegółowych analiz skupionych jednak stale na dalekosiężnych ogólnomorulnych aspektach zjawiska odpowiedzialności.

X drugiej strony przyjęta fonnula odpowiedzialności pokazuje, że tai głęboki proces kształtowania moralnej osobowości człowieka dokonuje mv mocą jego przyczynow ego spraw stwa, które nic tylko każe mu przypis *, spełniony czyn. ale i dals/cjcgo konsekwencje łącznic z sankcjami. 7 tego względu moment ten przyciągał ku sobie zaw sze uwagę etyków chrzęści jańskich. Ze szczególną pilnością badali oni korelacje między sprawi / i zależnością danego c/ynu od określonego podmiotu a odpowiedzialności.! tegoż podmiotu za czyn. Chodziło mianowicie przede wszystkim o to. c/y każdy skutek, który został jakoś spowodow any pr/cz określonego c/łow u ka, obarcza go tym samym odpowiedzialnością moralną, czy te/ mc < sprawczość ta ma stale jedną i tę samą postać, czy też kryje w sobie ló/m typy sprawczości? Jakie znaczenie dla kształtowania się odpowiedzialno ści ma ewentualne zróżnicowanie form sprawczości działającego podnuo tu? Nic więc dziwnego, że chociaż pytania te dotyczą węższej u porów na niu z poprzednią badawczej perspektywy zjawiska odpowiedzialności, on właśnie znalazły się w' centrum uwagi etyków chrześcijańskich. Równic/ w naszych rozważaniach ten aspekt odpowiedzialności stanie się pr/edmio leni dokładniejszej analizy.

Historia etyki dowodzi, że problematyka ta nie wzbudziła większego za interesowania u przedstawicieli innych pozatomistycznych kierunków filo zoficzno-etycznych i nie doprowadziła do zróżnicowania poglądów I-ty o a także prawnicy spoza chrześcijańskiej orientacji światopoglądowej onu wiają problem odpow iedzialności, ale czynią to w kontekście innych nietęgo zjawiska. Odpowiedzialność występuje u nich w postaci pocztu, i a w .1/ ności ciążących na człowieku zobow iązań, wielkości jego moralnych /.i dań. bądź w odniesieniu do praw nych przede wszystkim konsekwencji li.tl/ kiego postępowania.

Na podkreślenie zasługuje natomiast inicjatywa prof. R Ingardena, klon w ostatnich latach swego życia podjął problem odpow iedzialności i dal kum fenomenologiczną interpretację¹Na gruncie filozofii chrześcijańskiej n. uka o odpowiedzialności sięga swymi początkami do nauki św. Ibmatza później zaś była rozwijana przez różnych autorów aż do ostatnich niemal czasów. W ramach tego zbiorow ego wysiłku wypracow ano teorię, która <tpicra się na dwu podstawowych pojęciach: zamierzenia bezpośredniego 1 pośiol niego oraz zasady podwójnego skutku.

Nie wszystkie jednak rezultaty ich studiów budzą zaufanie. W pewny t li punktach, jak się zdaje, autorzy tradycyjni doprowadzili do znacznych nic jasności i pomieszania pojęć, co zmusza do uzupełnienia ich sformułowań Ponadto zaznaczyć wypada, że w celu pełnego naświetlenia spraw y odpo wicdzialności moralnej jest rzeczą konieczną-obok analizy sprawcze) z.i Icżności czynu od podmiotu - uw zględnić również niektóre wyniki popr/cd nich rozważali. W grę wchodzi przede wszystkim pojęcie czynów w ewnętrz-nie złych absolutnie oraz czynów wewnętrznie złych restryktywnie. Proponowane uzupełnienia i zmiany składają się w sumie na nowsze rozw lą/a nie. które wyrastając z tradycji tomistyczncj ró/ni się jednak w kilku waz

^; :i O oJ/H»\ii dzialnoici i jej podstaw tu h ontycznych, w: Książeczka o czlow 1, - u • ' ' 18-t. Zasięg rozważań Ingardena jest zresztą bardzo szeroki: obejmuje również aspekty vw u domego charaklctu aktu ludzkiego, jego ograniczeń, wolności człowieka itp