44155 IMGd64

gowane w kolumny na mocy . nw.i„-wego, prawa harmonii najświętszei^,,a_?^atUnko" niku którego podobne łączy się z podobnym Zli równe z równym — tworzą jednolite zbiorowości, które następnie łączą się _z człowiekiem aby przez niego działać Czynią tak. albowiem właściwa im żądza „operacji¹' nie może się zrealizować w sferze bezcielesnych istot. Życie duchów jest bowiem nikłe i wątłe, podobne do snu czy omdlenia, tak długo, jak długo pozbawione są one organów cielesnych, a przez to niezdolne do czynu, czyli bytu pełnego. „Z tego wszystkiego — pisał jeszcze Swedenborg — możemy poznać, jak ściśle związany jest świat anielski z ludzkim. Istnienie jednego za-warowane jest istnieniem drugiego. Niebo, świat aniołów, spoczywa na człowieku, bez niego byłoby podobne domowi bez fundamentów” Pogląd taki podzielał Towiański oraz dawał mu wyraz Miclpewicz, kiedy wołał: »•Niebo prosi nas o pomoc¹\ i dodawał:    tylko

sam człowiek potrzebuje pomocy Kościoła triumfującego, ale ów Kościół triumfujący w niebiosach potrzebuje naszej pomocy... __ Prawda, człowiek potrzebuje wsparcia „krainy ducha”, ale też duchy potrzebują człowieka. Poszukują one terenu i narzędzi dla własnej aktywności, aby poprzez nie i dzięki nim wyrazić własną istotę i utajoną potęgę, aby przejść od istnienia niejako potencjalnego do aktualne-¹¹ Notabene jest to wątek Swedenborgiański, choć u samego Towiańskiego nie znajdujemy odwołań do Swedenborga. „Przy każdym człowieku — pisał Swedenborg są duchy dobra i zła; przez duchy dobre łączy się człowiek z niebem, przez złe zaś z piekłem. Kiedy duchy te przyjdą do człowieka, wstępują całkowicie w jego Pamięć... że taki związek duchów z człowiekiem zachodzi istotnie, poznałem przez wieloletnie, ustawiczne doświadczenie” (Lcben und Zehre

t II Frankfurt 1886, s. 574).    ^enre,

ii .X O. Pawlikowski: Mistyka Slomackieao t_wA| 1009, s. 283.    ^IB“    °

eo Tym właśnie terenem i narzędziem jest ziemia i człowiek. Ale w ten sposób człowiek -jak to pisał Towiański — staje się „narzędziem widzialnym, przez które czyni niewidzialna kraina ducha..." A jeśli tak, to „wszelka przeto myśl nowa i uczynek człowieka nie jest owocem samego człowieka, ale... owocem duchów działających przez niego" ^,3. Wartość ludzkiego życia określa się więc przez charakter „kolumny duchów”, które uzyskały doń dostęp. Dramaty i rozterka wewnętrzna są skutkiem batalii o ludzką duszę, batalii toczonych ponad ludzką głową. W rezultacie czyny i działania tracą swoją ludzką autonomię, okazują się jeno produktem aktywności duchów, aktywności prze-? jawiającej się za pośrednictwem człowieka jako ich narzędzia.

Jednakże życie człowieka nie określa się bez reszty przez presję „krainy ducha". Istnieje bowiem pewien margines wolności oraz związana z nią możliwość samodzielnego wyboru.

W tym też zakresie zachowuje sens idea ludzkiej odpowiedzialności. Albowiem w sytuacjach granicznych „Bóg dla próby miłości człowieka usuwa od niego wszelkie wpływy obce i zostawia go w pełnej Wolności jego, aby okazało się, oo 'on w tym stanie wybierze, do czego przychyli swoją duszę, do nieba, czy też do ziemi lub piekła" ^H. Stwórca pozostawia człowiekowi tę wolność, bowiem nawet on sam nie może „zbawić człowieka bez człowieka”, bez spontanicznego aktu miłości i dobrowolnego przyjęcia słowa. „Kwiat ten niebieski, nie inaczej jak tylko dobrowolnie może być w sercu człowieka pielęgnowany, do owocu doprowadzony Od tej dobrowolności zalezy świętość ognia tego”^ts. Otóż „ściśnięty” tym prawem ¹

1

_T e 21, 22.

« Tamże, t. i. ^s m Tamże, s. £?• u Tamże, s. z -