44583 PwTiR017

32 Rozdział 1

Prawo administracyjne normuje organizację administracji publicznej oraz jej postępowanie w odniesieniu do organów i jednostek podporządkowanych oraz obywateli i jednostek niepodporządkowanych. Typowa jest tutaj metoda administracyjna regulacji stosunków społecznych, wyrażająca się przysługiwaniem uprawnień władczych organowi administracji publicznej albo innemu organowi lub podmiotowi wykonującemu funkcje zlecone z zakresu administracji. Ta gałąź prawa składa się z trzech części:

•    prawa o ustroju administracji publicznej,

•    materialnego prawa administracyjnego,

•    proceduralnego prawa administracyjnego (ogólnego oraz postępowań szczególnych, jak np. sądowoadministracyjnc, egzekucyjne, porządkowe i dyscyplinarne).

Prawo finansowe wywodzi się z prawa administracyjnego. Obejmuje ono zespół norm prawnych dotyczących stosunków finansowych. W jego skład wchodzi prawo sektora finansów publicznych (zwane dawniej budżetowym), prawo podatkowe, prawo celne, prawo dewizowe i prawo bankowe. Źródła prawa finansowego można podzielić na ustrojowe, prawa materialnego i prawa formalnego (proceduralnego).

Szczególnie ważną gałęzią prawa jest prawo cywilne, które reguluje stosunki majątkowe i związane z nimi stosunki niemajątkowe, powstające między równorzędnymi podmiotami prawa. W prawie cywilnym wyróżnia się takie działy prawa, jak:

•    część ogólna (instytucje wspólne dla wszystkich działów),

•    prawo rzeczowe (własność oraz prawa do rzeczy cudzej),

•    prawo zobowiązaniowe (obligacyjne),

•    prawo spadkowe,

•    prawo na dobrach niematerialnych (prawo autorskie i prawa pokrewne, wynalazki oraz inne prawa w zakresie tzw. własności przemysłowej).

Zgodnie z zasadą jedności prawa cywilnego w prawie tym mieści się obecnie

prawo handlowe, rozumiane jako prawo spółek handlowych, regulujące też stosunki zobowiązaniowe zachodzące między nimi oraz innymi przedsiębiorcami, a także stosunki między przedsiębiorcami a innymi podmiotami w sprawach gospodarczych.

Prawo pracy wywodzi się z prawa cywilnego. Normuje ono powstawanie i rozwiązywanie stosunków pracy, uprawnienia i obowiązki pracowników i pracodawców, jak też zasady rozstrzygania sporów powstających ze stosunków pracy. Ta gałąź prawa wiąże się w sposób naturalny z problematyką prawną ubezpieczeń społecznych.

Prawo rodzinne również wywodzi się z prawa cywilnego, a według wielu nadal stanowi jego dział. Ta gałąź prawa reguluje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, między rodzicami a dziećmi oraz stosunki wynikające z przysposobienia (adopcji), opieki i kurateli. W odróżnieniu jednak od stosunków cywilnoprawnych stosunki rodzinne mają głównie charakter niemajątkowy.

Prawo karne to zespół norm prawnych określających czyny, które są przestępstwami, ustalających zasady odpowiedzialności karnej oraz system kar za przestępstwa. Jest to tzw. prawo karne materialne, które trzeba odróżnić od prawa karnego formalnego (procesowego) oraz prawa karnego wykonawczego. Szeroko rozumiane prawo karne obejmuje nie tylko prawo karne materialne łącznie z prawem karnym skarbowym, ale również procedurę kamą, prawo karne wykonawcze, prawo wykroczeń łącznie z prawem wykroczeń skarbowych oraz prawo postępowania w sprawach o wykroczenia.

Prawo sądowe jest niejednolitą gałęzią prawa. Obejmuje ona swym zakresem prawo o ustroju sądów i prokuratury, wspomniane już procesowe prawo karne, uregulowane przez kodeks postępowania karnego z 1997 r., oraz procesowe prawo cywilne, zawarte w kodeksie postępowania cywilnego z 1964 r., który określa tryby postępowania sądowego w sprawach cywilnych oraz postępowanie przed sądem polubownym (arbitrażowym).

Niezależnie od podziału systemu prawa na gałęzie występuje podział prawa na publiczne i prywatne, zapoczątkowany przez rzymskiego prawnika Ulpiana na podstawie kryterium interesu państwa i interesu jednostki. Właśnie interes jednostki tradycyjnie ma na celu prawo cywilne. W znacznym stopniu interes ten występuje obecnie również w regulacjach prawa pracy i prawa rodzinnego, ale trzeba podkreślić postępującą publicyzację tych gałęzi prawa. Zdecydowanie interes państwa dominuje w pozostałych gałęziach prawa, choć niektóre ich normy mają nieraz na celu interes jednostek.

Trzeba też wspomnieć o wyróżnianych w nauce prawa w celach badawczych, dydaktycznych i praktycznych dyscyplinach prawniczych, takich jak prawo gospodarcze, prawo transportowe, prawo turystyczne, prawo budowlane, prawo rolne, prawo górnicze, czy prawo wyznaniowa. Z reguły mają one charakter kompleksowy. Np. prawo gospodarcze obejmuje zarówno normy prawa cywilnego, jak i prawa administracyjnego oraz finansowego dotyczące stosunków gospodarczych. Podobnie kompleksową dyscypliną jest prawo turystyczne, regulujące stosunki społeczne związane z podróżami poza codziennym środowiskiem i świadczeniem usług na rzecz osób podróżujących oraz zapewnianiem im bezpiecznych warunków podróży i pobytu.

Natomiast prawo międzynarodowe nie jest gałęzią w systemie prawa krajowego, lecz odrębnym systemem prawa, regulującym stosunki między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi o charakterze międzyrządowym. Odróżnić też należy wspomniany wyżej w tym rozdziale system prawa ponadnarodowego, tworzony przez akty normatywne organów Wspólnot Europejskich.