45461 skanowanie0011

HERMENEUTYKA BIBLIJNA

i wyższość biblijnej refleksji teologicznej. Kontekstem literackim NT jest przede wszystkim ST, -a nadto współcześnie powstałe pisma ąumrańskie lub literatura apokryficzna, głównie apokryfy starotestamentowe. Studium pokrewnych idei pozwala wyjaśnić I wiele problemów, także natury literackiej, ułatwiając zgłębienie myśli biblijnej NT. i odczytanie jego oryginalnego orędzia.

Kontekst literacki Pisma św. bywa niekiedy nazywany kontekstem tematycznym. Dotyczy to zwłaszcza tych tekstów ze ST, do których wyraźnie nawiązuje się w NT, aktualizuje je i.Zinterpretuje, np. Iz 5, 2 i Mt 21, 33; Iz 29, 14 i 1 Kor 1, 19; Ps 118 [117], 2n i ■ lyft 21,42, Kontynuację i reinterpretację pewnych tematów widać także w samym; NT, np. opowiadanie synoptyków o przemienieniu Pańskim reinter-pretuje się w 2 P 1, 17n. Analiza kontekstu literackiego wymaga bardzo skrupulatnego zebrania materiału porównawczego z tzw. miejsc równoległych, czyli paralel-nych (wzajemnie sobie odpowiadających i się uzupełniających), zawierających bądź te same sformułowania, bądź pokrewne idee, wyrażone różnymi słowami¹.

e) Problem antylogiów

Analiza literacka tekstu biblijnego przynosi czasem, zamiast oczekiwanego wyjaśnienia wątpliwości, nową trudność. Są bowiem takie teksty w Biblii, które na pierwszy rzut oka wydają się zawierać informacje niezgodne z sobą bądź nawet sprzeczne². Rozbieżności te dotyczą różnych spraw: chronologii, faktografii, sformułowań teologicznych. Czasem chodzi o różnice między przekazem ST i NT 'np. inne widzenie problemu życia po śmierci), czasem o różnice w ramach tego lamego Testamentu (np. wg Pawła usprawiedliwienie dokonuje się przez wiarę, vg Jk przez uczynki), bądź tej samej księgi (np. relacja o wrażeniach ludzi towa-zyszących Pawłowi pod Damaszkiem, Dz 9, 7 i 22, 9) czy wreszcie w ramach tego amego opowiadańia (np. Rdz 1, 11 i 1, 16, Bóg stwarza w trzecim dniu rośliny, dopiero w czwairtym słońce niezbędne dla ich życia.)

O ile łatwiej zrozumieć różnice między ST i NT, skoro pierwszy miał być przy-otowaniem drugiego, na długo przed Chrystusem „skazany” na przedawnienie zanik (por. Hbr k, 13), o tyle więcej trudności sprawiają rozbieżności wewnątrz-:stamentowe. Ich Iprzyczyna może leżeć w korzystaniu z różnych źródeł, których itor bez szkody dla tekstu nie usiłował uzgadniać; w ten sposób znalazły się w Bili dwa różniące się między sobą opowiadania o stworzeniu świata i człowieka Idz 1, 1 — 2, 4a i 2,4b-25) czy różniące się między sobą szczegóły relacji o potopie, akich przykładów jest sporo, a wszystkie one świadczą o innej, odmiennej od dzi-ijszej, koncepcji. pisania historii i związanej z nią refleksji teologicznej. Istotna a hagiografów ST była nie tyle wierność szczegółom, co dbałość o wymowę tekstu flynącą z .niego naukę moralną. To samo trzeba powiedzieć o NT. Każda z ksiąg i

¹    Por. H. Ringgrćn, Literarkritik, Formgeschichte, tlberlieferimgsgeschichie, TLZ 91 (1966) —650; R. Rendtorff, Literarkritik und Traditionsgeschichte, EvTh 27 (1967) 138—153,

²    Por. J. Frankowski, Trudności historyczne Pisma św. a rodzaje literackie, Znak 21 (1969) 0—1372; G. Haufe, Vom Werden und Verstehen des NT, Berlin 1969, 132—145; H. Merkel,

Widerspruche zwischen den Evangelien. Ihre polemische und apologetische Behandlung in der m Kirche bis Augustinus, Tiibingen 1971; J. Szlaga, Sprzeczności w Nowym. Testamencie?, >r 3 (1975) z. 6, 31—41; tenże, O tzw. sprzecznościach w Ewangeliach, AK 99 (1982) 293—303.

NT ukazuje nieco inny obraz Jezusa, albo dokładniej — ten sam obraz irópiie-bd-.-jjj bierany przez różnych autorów. Z przypadkowo dobranych wypowiedzi | możnaj j | co najwyżej odtworzyć punkt wadzenia jednego patrzącego, wypowiedzi¹ ziś wielu, jjj zebrane w jedną syntezę, dają bliższe prawdy wyobrażenie o samym bohaterze, jj] Lojalnie stwierdza to nawet ten ewangelista, który wciąż powołuje się; n v wkary- ■ godność swego świadectwa (J 21, 25). Nawet na tak oczywiste rozbieżności, jakie mamy w chronologii nowotestamentowej, trzeba patrzeć nie oczyma współczesnego y historyka, lecz hagiografów, których interesowały nie tyle fakty jako takie, bez! j fakty, które dokonały się w konkretnych okolicznościach i nasuwały; określone^: skojarzenia teologiczne. To zatem, co dziś mogłoby uchodzić za sprzeczii<!>sć, j:estjj raczej dowodem, iż wiara chrześcijańska opierała się nie na detalach jako ni jczymś samoistnym i wyłącznie decydującym, lecz na powiązaniu wydarzeń nowej!Historii zbawienia ze starą i na wykazaniu, że w osobie Jezusa Chrystusa one się dopełniły.

języka

askezą

innych

O ile odwoływanie się do kontekstu jest jedną z podstawowych reguł hejipyslyki o tyle w przypadku wypowiedzi trudniejszych, zawierających rozbieżne sfę

i!    . _......

mćn erń

t( ok gii]

wania, jest ono w ogóle nieodzownym warunkiem wypowiadania sądów ; tekstu. Teologia budująca swe wnioski na zdaniach wyrwanych z koniekśtu już do historii nie tylko dlatego, że była niepełna, Jęcz głównie dlategoj jżć niebezpieczeństwa wynikające z selektywnego doboru zdań. Właściwością! jest m.in. nieadekwatność słów i myśli. O tej ułomności należy pamiętać]zw-wówczas, kiedy wypada zgłębiać teksty sprzed dwóch tysięcy lat, poWstałe iy'\ kręgach kulturowych i wśród ludzi o specyficznej mentalności.

doki

autor

ow

ege

gć

Biblia nie jest zbiorem, traktatów teologicznych, lecz kerygmatem, przepowiadania i samym przepowiadaniem; nie jest nawet podręcznikiem lecz księgą pozwalającą co najwyżej zrekonstruować myśl teologiczną

najbardziej adekwatną do zamysłów i celu przepowiadania charyzmatyków':S tar i Nowego Testamentu. Ci pierwsi przygotowali przyjście Mesjasza, drudzy ukazał jako objawiające się Słowo Ojca (1 J 1,1-3). Żadna zatem z pojedynczych wypowiedz: biblijnych nie wyczerpuje ani problematu Boga, ani Chrystusa. NT jest księgą o Człowieku, któregó egzystencją współcześni po prostu żyli, dalecy Zrazu od myśli o utrwaleniu na piśmie jego życia ze wszystkimi szczegółami. Skoro jednak ,źdc-j

cydowali się je opisać, zgodzili się także na to, że poprzez ich księgi Jezii: los wielu geniuszów, których życie ze stanowiska badacza historii;nie jest; wolne od luk i sprzeczności, niedokładne a nawet niehistoryczne (por. słynny' probierń Jezusa historii i Chrystusa wiary). Wejście jednak w klimat życia Jezusa i w i'rlte icjć ludzi, którzy zdecydowali się o nim napisać, niejedną z tych luk pozwala wj/pe a sprzeczność wyjaśnić.

3. KRYTYKA HISTORYCZNA TEKSTU BIBLIJNEGO

Poznanie strony literackiej tekstu, czyli określenie rodzaju litcrackiejjd terystyka stylu oraz poprawne odczytanie kontekstu stanowi pierwsze i rii przedsięwzięcie egzegety. Kolejny etap pracy nad tekstem wyznacza kryt# ryczna, która pozwala odtworzyć kontekst historyczno-sytuacyjny, w ja