45597 Kronika (8)

XIV KRONIKA DZIERZ WY

kowanym w roku 1850), w którym omówił znane mu rękopisy i wydania, a także dokonał analizy historycznej i filologicznej trzech początkowych rozdziałów kroniki, (zamieszczając obok nich tłumaczenie polskie). Dostrzegając we wstępie dzieła Mierzwy krótkie genealogie, zapisane podobnie jak w Historia Bńttonum Neniusa (w. IX), oraz życzliwość autora dla Ryksy i Kazimierza, Bie-lowski autora kroniki uznał za Niemca lub Anglosasa, który spisał kronikę w XI wieku. Hipotezy te Bielowski przedstawił po ponad dwudziestu latach badań, dzieląc i wydając kronikę Mierzwy w trzech częściach. Część pierwszą jako właściwą kronikę, opublikował w II tomie MPH (s. 163-190), poprzedzając wydanie wstępem, w którym potwierdził swe przestawione wcześniej tezy. Opisał także zwięźle cztery rękopisy, na których oparł tę część edycji. Były nimi: kodeks lubiński, wiślicki, Kuropatnickiego i Szamotulskiego czyli heilsberski. Kodeksy lubiński, Kuropatnickiego i Szamotulskiego zawierają cały tekst kroniki, zaś w kodeksie wiślickim zapisany był jedynie jej niewielki fragment, kończący się słowami: vesfra est elatio, które odnoszą się do losów bajecznego władcy Lestka U. Wydawca wspomina również o niedostępnym mu rękopisie Świdzińskiego, opatrzonym tytułem Cronicae Vincentianae recapitulatio brevis, z którego w latach 1822-1823 korzystał Hipolit Kownacki. Rękopis ten miał spłonąć - jak podaje Bielowski - w roku 1850 w Krakowie wraz częścią zbiorów Świdzińskiego; okazało się jednak, że nastąpiło to dopiero w r. 1944. Powyższa część kroniki, której wydawca nadał tytuł Miersuae Chronicon i podzielił dla wygody czytelnika na 23 rozdziały, kończy się zapiską o narodzinach Kazimierza Odnowiciela: Hic igitur ex imperiali Ottonis praefati sorore insignem genuit Casimirum. Wydanie Bielowskiego jest, jak na tamte czasy, nowoczesne, gdyż posiada aparat krytyczny, uwzględniający odmienne lekcje i komentarz historyczny; nadto na marginesach zewnętrznych druku znajdują się noty chronologiczne, wymienione są także źródła starożytne i średniowieczne, z których czerpał autor. Drugą część, nazwaną Dopełnieniem Mierzwy, opartą na kodeksie Szamotulskiego, Kuropatnickiego i lubińskiego, Bielowski wydrukował w tym samym tomie MPH (s. 283-438) równolegle z kroniką Kadłubka. Wydanie to zaczyna się od opisu dalszych losów Kazimierza Odnowiciela, wspomnianego na końcu części pierwszej: ab isto Cazimiro series historiae texitur modo diverso i kończy w księdze IV uwagą o księciu halickim Romanie: ąuod tamen benefi-cium Polonis postea Romanus małe rependit, sicut infra suo loco dicetur. Dopełnienie to podobnie jak część pierwsza, zostało zaopatrzone w aparat krytyczny, niezbędne noty chronologiczne i wykaz źródeł. Część trzecią kroniki Bielowski wydał w III tomie MPH (s. 46-52) jako Rocznik Franciszkański Krakowski, którego autorem był wedle niego bezimienny franciszkanin z Krakowa. Jak w krótkim wstępie pisze wydawca, annalista korzystał z zapisek Franciszkanów i innych zakonów żebraczych, a także z Kroniki Boguchwała i Paska oraz bliżej nieznanych źródeł. Rocznik ten obejmujący lata 1202-1288 został wydany przez

Bielowskiego na podstawie trzech rękopisów: lubińskiego, Kuropatnickiego i Szamotulskiego i wyposażony w aparat krytyczny oraz nieliczne odsyłacze do Kroniki Boguchwała i Paska i Rocznika Traski.

Wydanie Bielowskiego spotkało się z ostrą krytyką badaczy, którzy kronikę, podzieloną na trzy części, uznali za dzieło jednego autora. Wśród krytyków wydania Bielowskiego znaleźli się między innymi Karol Szajnocha, Heinrich Zeissberg, Tadeusz Wojciechowski, Wojciech Kętrzyński i Pierre David, a ostatnio Jan Dąbrowski i Jacek Banaszkiewicz. Wydanie to jednak oparte na wszystkich dostępnych w tym czasie rękopisach, mimo pewnych błędów i nieścisłości, które się w nim pojawiły, w porównaniu z poprzednimi edycjami opartymi na jednej podstawie, wypada do dziś uznać za najlepsze, W edycji Kroniki Mierzwy Bielowski przyjął ortografię klasyczną.

4. Przekład

Na marginesie warto dodać, że oprócz wspomnianego wyżej tłumaczenia kilku fragmentów dokonanych przez Bielowskiego, całą Kronikę Dzierzwy przełożył Hipolit Kownacki¹, opierając się jedynie na rękopisie Kuropatnickiego, który uznał - jak pisze we wstępie - za lepszy i poprawniejszy od kodeksu Szamotulskiego. Przekład Kownackiego jest swobodny; pojawia się w nim sporo dziś rzadko używanych słów i zwrotów, nietrafiających do współczesnego czytelnika. PonadIVto kronika w tłumaczeniu Kownackiego jest obecnie trudno dostępna, toteż celowy wydaje się ponowny poprawiony jej przekład.

III. ZASADY WYDANIA

Wydanie, które podejmuję, opiera się na czterech zachowanych dziś rękopisach, mianowicie Kuropatnickiego, Dąbrówki, Szamotulskiego i Łopacińskiego (tego ostatniego Bielowski nie znał). Skolacjonowanie tych rękopisów nie pozwala podzielić opinii wcześniejszych badaczy, uznających za najstaranniejszą i najlepszą kopię w kodeksie Szamotulskiego (czyli heilsberskim), którą wykorzystał w swym wydaniu Lengnich. Okazuje się, że powyższy rękopis obfituje w liczne błędy i częste opustki, co czyni przekaz znacznie odległym od oryginału (por. aparat krytyczny). Jest to jedyny rękopis, który w nagłówku nie podaje imienia

¹ Pełny tytuł tłumaczonego dzieła: Historia Polski napisana w wieku XI przez cudzoziemca w łacińskim języku [w:] Historia Bolesława III króla polskiego przez Polaka bezimiennego rytmem łacińskim napisana około roku 1115, Warszawa 1821. Ten sam przekład ukazał się po dwóch latach jako Kronika polska przez Dzierswę w końcu wieku XII napisana z dodatkiem rocznych dziejów w ziemi krakowskiej w szczególności w wieku XIII z rękopisma Biblioteki Towarzystwa Królewsko-•Warszawskiego Przyjaciół Nauk wytłómaczona. W Warszawie w drukami XX. Pijarów 1823.