15614 Kronika (3)

VI KRONIKA DZIERZWY

dzieła Marcina z Opawy¹ oraz Rocznika małopolskiego i Kroniki wielkopolskiej, do podstawowych źródeł dzieła krakowskiego profesora.

Kronika ta powstała bez mała sto lat później po dziele Kadłubkowym.

0    samym autorze niewiele wiadomo. Nie znamy dokładnej daty ani jego urodzin ani śmierci. Kilka uwag wypowiedzianych przezeń na kartach kroniki m.in. o stolicy Małopolski, o fundacji katedry św. Wacława, dokonanej przez księcia Władysława Hermana, o dobroczynności Bolesława Wstydliwego

1    jego pochówku w kościele Franciszkanów, a także sama deklaracja autora „de Cracoviae tantummodo principibus loąui volo”, nadto odnotowanie daty śmierci założyciela zakonu św. Franciszka i informacja o kapitule Braci Mniejszych odbytej w dniu św. Floriana w roku 1284, przemawiają raczej za związkiem autora z Krakowem i środowiskiem franciszkańskim. Przez kilka stuleci uważano, że autorem Kroniki był Mierzwa, choć obok tego nazwiska pojawia się także Miarecius², zaś w ekscerptach kroniki wymieniany był także Chronius i Thronius oraz magister Vincentius. Za Mierzwą opowiedział się już w XVI wieku Krzysztof Warszewicki³, którego argumenty przyjął jako przekonujące August Bielowski⁴, długoletni badacz kroniki Mierzwy i ostatni jak dotąd jej wydawca. Od kilkunastu lat funkcjonuje przyjęta za Jackiem Banaszkiewiczem i potwierdzona tradycją rękopiśmienną nazwa Kronika Dzierzwy⁵. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Dzierzwa ukończył swoją kronikę: jedni badacze uważają, że powstała ona między 1289 a 1296 r.⁶ lub na początku XIV w.⁷, inni zaś, że wkrótce po r. 1312 lub 1314, a nawet przesuwają jej powstanie bliżej

roku 1320¹. Kronika kończy się nagle pod rokiem 1288 (w którym zmarł książę Leszek Czarny) na zapisce annalistycznej: deinde multa mała orta sunt. Być może śmierć autora była przyczyną przerwania pracy nad kroniką. Trudno także jest obecnie odtworzyć autentyczny tytuł dzieła, bowiem nagłówki zachowanych do dziś rękopisów są różne. W kodeksie Kuropatnickiego czytamy. Cronica Pollonicalis, kodeks Szamotulskiego podaje: Cronica Polonorum anna-lis, kodeks Łopacińskiego: Cronica Polonorum, zaś nieistniejący obecnie kodeks Świdzińskiego, zaczynał się słowami: Cronicae Vinciencianae recapitulatio bre-vis. W kodeksie Dąbrówki tytułu w ogóle brak. Można więc mieć wątpliwości, czy w oryginale istniał jakiś tytuł dzieła.

Potrzebę nowego wydania tej kroniki podnosił wcześniej Wojciech Kętrzyński² ostatnio zaś Marian Plezia³, Jan Dąbrowski⁴ i Jacek Banaszkiewicz⁵ Ten ostatni poświęcił jej wspomnianą wyżej rozprawę, gdzie szczegółowo przedstawił technikę kompilacji, kwestię etnogenezy wspólnoty polskiej, czasu w narracji, funkcji Biblii, źródeł kroniki i jej stosunku do Kroniki wielkopolskiej.

Warto zaznaczyć, że ostatnie wydanie Kroniki, które do dziś wykorzystują badacze naszych dziejów, wyszło drukiem w latach 1872-1878. Zarówno ta edycja jak i wcześniejsze nie uwzględniały w pełni materiału rękopiśmiennego, ani też tradycji pośredniej. Wobec takiego stanu rzeczy, wypada zająć się najpierw podstawą wydania samego tekstu.

II. PODSTAWY WYDANIA

1. Tradycja bezpośrednia

Jak wiadomo, oryginał Kroniki zaginął, a pełny jej tekst zachowują dziś jedynie cztery rękopisy, z których trzy pochodzą z wieku XV i jeden z początku w. XVI. Rękopisy te obok kroniki Mierzwy, przekazują między innymi tak ważne dzieła

¹    J. Banaszkiewicz, Kronika Dzierzwy XIV-wieczne kompendium historii ojczystej, Wrocław--Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979, s. 115-116; W. Drelicharz, Annalistyka małopolska XIU-XIV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, „Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozo-ficznego”, (ogólnego zbioru tom. 99), Kraków 2003, s. 456-457; Tenże, Idea zjednoczenia królestwa w średniowiecznym dziejopisarstwie polskim, Kraków 2012, s. 297-298.

²    W. Kętrzyński, O rękopisie nr 470 Biblioteki publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie [w:] „Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Historyczno-Filozoficzny , seria II, t. 35 (zbioru ogólnego t. 60), Kraków 1917, s. 40-49.

³    M. Plezia, Podstawy do nowego wydania kroniki Kadłubka [w:] Od Arystotelesa do złotej legendy, Warszawa 1958, s. 364. Tenże Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum... wstęp. s. XVII.

⁴    J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo..., s. 12C-121.

⁵    J. Banaszkiewicz, Kronika Dzierzwy XIV-wieczne... s. 110-111.

1

   Martini Oppaviensis Chronicon pontijicum et imperatorum, ed. L. Weiland, Hannoverae 1872, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores, 22; J. Soszyński, Kronika Marcina Polaka i jej średniowieczna tradycja rękopiśmienna w Polsce, Warszawa 1995. Por. także K. Grodziska, Marcin Polak i jego twórczość, „Nasza Przeszłość”, 58,1982, s. 169-201; PSB 19,559-561.

2

   M. Stryjkowski, Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi, Królewiec 1582,

s. 90.

3

   Christophori Varsevicii c. c. Paradoxa ąuibus de origine generis et nominis Poloni adiunctus est dialogus, Romae 1601, s. 18.

4

   PSB 2,58-59.

5

   }. Banaszkiewicz, Kronika Dzierzwy - problem wykładu dziejów ojczystych w XIV wieku, „Studia Zródłoznawcze” 22,1977, s. 1. przyp. 1. Autor uważa, iż należy zrezygnować z tradycyjnej nazwy Mierzwa, wprowadzonej przez Bielowskiego i przyjąć zamiast niej Dzierzwa, gdyż tę nazwę przekazują dwa rękopisy: Kuropatnickiego (Biblioteka Narodowa 3003) i rękopis 470 przechowywany dziś w Bibliotece Wojewódzkiej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie „ego qui Dzirswa sum cognominatus”.

6

   H. Zeissberg, Die polnische Geschichtsschreibung des Mittelalters, Leipzig 1873, s. 77-78. P. David, Les sources de 1’histoire de Pologne a 1’epoąue des Piasts (963-1386), Paris 1934, s. 72-76.

7

   A. von Gudschmid, Ober die Fragmente des Pompejus Trogus und die Glaubwurdigkeit ihrer Gewahrsmanner, „jahrbucher fur klassische Philologie" Zweiter Supplementband, Leipzig 1856-1857, s. 177-282. J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław-Warszawa-Krąkow, 1964,s. 120-122.