47017 IMG53

bHzajprzads2kola.pl

Uczenie się a wspomaganie rozwoju umysłowego

Wspomaganie rozwoju umysłowego jest potrzebne wszystkim dzieciom. Tym, które rozwijają się wolniej pomaga dogonić rówieśników i uczyć się wspólnie z nimi w przedszkolu i szkole. Dzieci o nieharmonijnym rozwoju mogą osiągnąć równowagę i lepiej sobie radzić w życiu codziennym i szkole. Potrzebne jest także dzieciom mieszczącym się w szeroko pojętej normie i dzieciom bardzo zdolnym. Pomaga ujawnić i rozwinąć drzemiące w nich zdolności, dzięki czemu są podziwiane i bardziej szczęśliwe.

Dla uzyskania takich efektów nie wystarczy pochylić się nad dzieckiem i stworzyć mu dobre warunki wychowawcze i edukacyjne. Trzeba jeszcze umiejętnie kierować procesem uczenia się dziecka, a to już wymaga sporej wiedzy psychologicznej i niebanalnych umiejętności pedagogicznych. Zacznijmy od rozwoju psychoruchowego¹. Mówiąc najogólniej, jest on wyznaczony przez dwie grupy czynników, pomiędzy którymi zachodzą złożone zależności. Pierwsza grupa obejmuje to wszystko, z czym dziecko przychodzi na świat, głównie zadatki wrodzone. Druga grupa to oddziaływanie zewnętrzne, w której proces uczenia się pełni szczególną rolą. Na to, z jakimi zadatkami dziecko przyszło na świat, nie mamy większego wpływu. Ale od nas - dorosłych -zależy, czy i w jakim zakresie owe zadatki wspaniale się rozwiną. Jeżeli mądrze pokierujemy procesem uczenia się, możemy znacząco wpłynąć na rozwój tego, czym dziecko zostało obdarzone. Zapewne dlatego Hanna Olechnowicz² twierdzi, że proces uczenia się jest pokarmem dla rozwoju psychoruchowego dziecka.

Ze swej strony dodam: ...i jego wychowania. Ponieważ czym innym karmi się niemowlaki i starsze dzieci - wyjaśnia dalej badaczka - proces uczenia się musi być dopasowany do potrzeb rozwojowych każdego dziecka. Jest to jednak trudne ze względu na specyfikę tego procesu.

Analizując uczenie się, można tylko obserwować zachowania tego, który się uczy. Efekty tego procesu ustala się zaś porównując to, jak człowiek funkcjonuje przed rozpoczęciem i po zakończeniu uczenia się. Natura uczenia się jest ciągle jeszcze otoczona tajemnicą funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Uczeni tworzą więc liczne teorie wyjaśniające istotę tego procesu, a w ich ramach definiują uczenie się³. Bywa, że potwierdzają trafność teorii wynikami badań nad efektami uczenia się lub odwrotnie - podstawą tworzonych teorii są badania nad skutecznością uczenia się, Dotyczy to także dopasowania procesu uczenia się do możliwości rozwojowych dzieci.

Dla naszych rozważań przydatna jest definicja z teorii konstruktywizmu: Efektem uczenia się jest każda stosunkowo trwała zmiana w zachowaniu, w myślach i uczuciach jednostki - człowieka luh z wierzęcia - będąca rezultatem wcześniejszego doświadczenia*. Tak zdefiniowany proces uczenia się jest sednem wspomagania rozwoju psychoruchowego i wychowania dzieci. To, co różnicuje proces uczenia się w tych obszarach działalności, dotyczy celu oddziaływań pedagogicznych, intensywności i rodzaju doświadczeń gromadzonych przez dziecko oraz sposobów dopasowania ich do jego potrzeb rozwojowych.

Warto przyjrzeć się temu bliżej. Doświadczenia gromadzone przez dzieci w trakcie uczenia się stanowią rodzaj budulca, z którego dziecięcy umysł tworzy' schematy poznawcze i wykonawcze. Posługuje się nimi, poznając i zamieniając siebie oraz swoje otoczenie¹'. Osobistych doświadczeń nie sposób zastąpić na przykład słowami. Mogą one jedynie skłonić dziecko do określonej aktywności i skoncentrowania się na tym, co ważne. To, co dorosły mówi może też wywołać u dziecka uczucie radości i szczęścia, obawy lub strachu, poczucie sprawstwa lub bezradności itd. Słowa dorosłego mogą więc sprzyjać procesowi uczenia się lub skutecznie go blokować, ale nie mogą go zastąpić. Trzeba o tym pamiętać, prowadząc zajęcia z dziećmi.

Dziecko gromadzi doświadczenia od chwili, gdy rano otworzy oczy, do czasu, gdy sen mu je zamknie. Niewielką część tych doświadczeń dziecko nabywa z inspiracji i pod kierunkiem dorosłego. Dlatego wyróżnia się uczenie zamierzone, celowe oraz niezamierzone, okazjonalne. Uważa się, że uczenie zamierzone jest korzystniejsze dla rozwoju i funkcjonowania dzieci od niezamierzonego. Jest to jednak znaczne uproszczenie:

» organizowany przez dorosłego proces uczenia często odnosi odwrotny skutek od zmierzonego i obraca się przeciw rozwojowi dziecka; dzieje się tak, gdy uczenie jest zbyt intensywne, bolesne i zmierza w kierunku, który w dalszej perspektywie nie sprzyja lepszemu funkcjonowaniu dziecka;

» w trakcie uczenia niezamierzonego dziecko może zgromadzić takie doświadczenia, które zmienią korzystnie jego zachowania; może przecież doświadczyć skutków nierozsądnych czynności, a potem podjąć dobrą decyzję i realizować ją, gromadząc korzystne doświadczenia.

Częściej jednak efektem uczenia niezamierzonego są kłopoty wychowawcze. Bywa bowiem, że w trakcie uczenia niezamierzonego kształtowane są zachowania nieakceptowane społecznie. Zapewne dlatego mówimy o korzystnym i niekorzystnym dla rozwoju procesie uczenia się, a przyczyn upatrujemy w postępowaniu dorosłych, w podnoszącym lub niszczącym oddziaływaniu otoczenia, w którym dziecku przypadło żyć i się rozwijać.

Czym różni się uczenie organizowane w ramach wspomagania rozwoju i wychowania dzieci

W trakcie wychowywania nasycenie procesu uczenia się doświadczeniami jest zdecydowanie mniejsze niż w przypadku wspomagania rozwoju psychoruchowego dzieci - oczywiście, gdy zamierzamy w istotny sposób zmienić przebieg rozwoju umysłowego dziecka. Dlatego wspomaganie rozwoju umysłowego organizowane w tym celu musi być poprzedzone diagnozą, dzięki której można precyzyjnie dopasować proces uczenia się do potrzeb dziecka. Chodzi o to, aby nie przekraczać dziecięcej wydolności i nie wywoływać mechanizmów obronnych. Proces uczenia się pochłania bowiem wiele sił życiowych uczącego się i jest niebywale energochłonny. Można się o tym przekonać, gdy uczymy się do