47221 wstęp do teorii polityki img 211

201

stwa jako przesłanki dla optymalnego dobom środków i metod w procesie urzeczywistniania celów państwa na arenie międzynarodowej.

Pojęcie siły należy do podstawowych kategorii eksplanacyjnych w teorii stosunków międzynarodowych. Z badań wynika, że spełnia ona istotną rolę metodologiczną, stanowiąc jeden z najistotniejszych wyznaczników efektywności polityki zagranicznej państwa.

W literaturze przedmiotu poświęconej klasyfikacji składników siły i metodom ich oceny w zasadzie powtarzają się pewne podstawowe kryteria, do których należy wielkość terytorium, charakteru granic, liczby ludności, posiadania lub braku surowców, rozwoju gospodarczego i technologicznego, siły finansowej, jednorodności etnicznej, skuteczności integracji społecznej, stabilności politycznej i ducha narodowego⁵⁰.

Rezygnując z prowadzenia wnikliwych rozważań teoretycznych najogólniej można przyjąć, że siła stanowi możliwość aktora stosunków międzynarodowych narzucania swojej woli innemu uczestnikowi stosunków międzynarodowych, a tym samym wpływania na charakter otoczenia międzynarodowego zgodnie z własnymi interesami⁵¹.

W procesie oceny efektywności działania państwa na arenie międzynarodowej przyjąć należy za czołowym przedstawicielem realizmu politycznego, iż siła państwa jest instrumentem, gdyż zapewnia „możliwość wpływania na postawy i działania innych podmiotów na arenie międzynarodowej”⁵². Zgodnie z modelem eksplanacji realistycznej polityka zagraniczna jest determinowana rozkładem potencjału siły w skali globalnej oraz możliwościami każdego państwa. Zależność tę wyraża przeświadczenie, iż polityka zagraniczna państw zmienia się wraz ze zmianą potencjału możliwości, jakimi dysponuje. Parady g-

⁵⁰    Nicholas John Spykman wyróżnia 10 czynników siły: wielkość terytorium, charakter granic, liczba ludności, występowanie lub brak surowców, rozwój gospodarczy i technologiczny, siła finansowa, jednorodność narodowościowa, stopień integracji społecznej, stabilność polityczna i morale narodu. Zob. Nicholas J. Spykman, America ’s Strategy in World Politics, New York: John Wiley j 942, s. 12-25; Hans Mogrenthau wyszczególnia osiem wyznaczników siły: geografia, zasoby naturalne, zdolność wytwórcza, stan przygotowania wojskowego, ludność, charakter narodowy, duch bojowy narodu oraz jakość dyplomacji. Zob. Hans J. Mogrenthau, Politics among Nations: The Struggłe for Power and Peace, New York: Alfred A. Knopf 1954, s. 80. Frederik H. Hartmann wymienia sześć czynników siły państwa: czynnik demograficzny, geograficzny, ekonomiczny, historyczno-psycho-społeczny, organizacyjno-administracyjny i wojskowy. Zob. Frederick H. Hartmann, The Relations of Nations, New York: Alfred A. Knopf 1967, s. 44. Michał Dobroczyński i Janusz Stefanowicz wyszczególniają kategorie ilościowe: wielkość obszaru, ludności, zasobów, potencjału wojskowego i gospodarczego; jakościowe: kształt terytorium i jego cechy fizyczne ocenianie ze względów strategicznych, poziom życia ludności i świadomość, innowacyjność gospodarcza, stan kultury; strukturalne: ustrój, organizacja społeczna, typ gospodarki. Zob. Michał Dobroczyński, Janusz Stefanowicz, Polityka zagraniczna, Warszawa: PWN 1984, s. 51.

⁵¹    Do końca lat 40. dominowało dwojakie podejście do pojęcia siły. W ujęciu atrybucyjnym oznaczała ona atrybut państwa. To podejście cechowało realistów politycznych. Natomiast w ujęciu behawioralnym postrzegano ją przez pryzmat zachowania aktora na arenie międzynarodowej.

⁵²    Mogrenthau, Politics Among Nations, s. 25-26.