47612 Rozp 4

V i. związki nie zawierające N lub S, nierozpuszczalne w stęż. kwasie siarkowym. Próba ta służy między innymi do odróżnienia alkanów, cykloalkanów i prostych węglowodorów aromatycznych, związków nierozpuszczalnych w stęż. kwasie siarkowym, od rozpuszczalnych w tym odczynniku węglowodorów nienasyconych, a więc wchodzących w skład grupy V.

VII. Związki zawierające N lub S, które nie znajdują się w grupach I—IV. Wiele związków z tej grupy rozpuszcza się w stęż. kwasie siarkowym.

Tablica VII, 1. Podział związków organicznych na grupy rozpuszczalności

1 Związki rozpuszczalne w eterze i wodzie	II Związki rozpuszczalne w wodzie, lecz nierozpusz cza In e w eterze	III Związki rozpuszczalne w 5-proc. roztworze wodorotlenku sodu	IV Związki rozpuszczalne w 5-proc. kwasie solnym i	V Związki nie zawierające N lub S, rozpuszczalne tylko w stęż. kwasie siarkowym	VI Związki nie zawierające N lub S, nierozpuszczalne w stęż. kwasie siarkowym	VII Związki zawierające N lub S. nie znajdujące się w grupach I do IV
Szeregi	vlv Kwasy poli-	1. Kwasy	1. Aminy	1. Węglowo-	1. Nasycone	1. Związki
homoiogicz-	karboksylo-	^2. Fenole	pierwszo-	dory nie-	węglowodo-	nitrowe
ne	we i hydro-	3. Imidy	rzędowe	nasycone	ry alifatycz-	(trzeciorzę-
(niższe	ksykwasy	4. Niektóro	2. Drugorzę-	2. Niektóre	^ no	dowe)
człony):	2. Glikole, al-	pierwszo- i	dowe aminy	alkilowane	2. Cykloalkany	2. Amidy i po-
1. Alkoho	kohole poli-	drugorzędo-	alifatyczne	węglowodo-	3. Węglowodo-	chodne al-
le	hydroksylo-	we nifro-	i aminy	ry aroma-	ry aroma-	dehydów
2. Aldehy-	we, polihy-	związki;	arylowo-al-	tyczne	tyczne	i ketonów
dy	droksyalde-	oksymy	kilowe	3. Alkohole	4. Pochodne	,3j, Nitryle
3. Ketony	hydy i ke-	5. Tiole i tio-	3. Trzeciorzę-	4. Aldehydy	chlorowco-	4. Aminy z
4. Kwasy	tony (cukry)	fenole	. dowe aminy ^v alifatyczne	,5., Ketony	we węglo-	podstawni-
5. Estry	3. Niektóre	6. Kwasy sul-		6. Estry	wodorów	kami ujem-
v6. Fenole	amidy.	fonowe.	i niektóre	7. Bezwodni-	1. 2 i 3	nymi
V7V Bezwod -	aminokwa-	kwasy sulfi-	trzeciorzędo-	ki	5. Etery dwu-	5. Związki
niki	sy, związki	nowe, kwa-	we arylo-	8. Etery i ace-	arylowe	nitrozo, azo.
8. Aminy	dwu- i poli-	sy umino-	alkiloaniiny	tale		hydrazo i
.9.) Nitryle 10. Fenole polihy-droksy-lowc l	aminowe, atninoalko- hole 4.    Kwasy sulfonowe 5.    Kwasy sulfinowe 6.    Sole	sulfonowe i tulfono-amidy 7. Niektóre dwuketony i 0-ketoestry	4. Hydrazyny |	9. Laktony Chlorki kwasowe		inne produkty pośrednie redukcji nitrozwiąz-ków 6. Sulfony, sulfonoami-dy pochodne amin drugo-rzędowych, siarczki, siarczany i inne związki siarki

Chlorowcozwiązki nie stanowią odrębnej grupy, ale zostały przypisane odpowiednim siedmiu grupom zgodnie z wykazywaną rozpuszczalnością.

Wykonanie prób rozpuszczalności. Wszystkie oznaczenia rozpuszczalności przeprowadza się w temp. pokojowej, używając probówki (np. 100X12 mm) o wielkości umożliwiającej energiczne wstrząsanie zawartej w niej substancji i rozpuszczalnika.

Wymagana ilość substancji. Na ogół stosuje się przyjęte umownie ilości, tj. 0,1 g związku stałego lub 0,2 ml cieczy na 3 ml rozpuszczalnika. Substancję stałą dokładnie proszkuje się i odważa 0.1 g z dokładnością do 0,01 g. Po osiągnięciu pewnego doświadczenia, do kolejnych prób, ilości tej samej substancji mogą być oszacowane na oko. Substancję ciekłą w ilości 0,2 ml odmierza się za pomocą wykałibrowanego wkraplacza lub małej pipetki z podziałką. Do odmierzenia 3 ml rozpuszczalnika używa się również kalibrowanego wkraplacza lub pipetki z podziałką.

Wiele czasu oszczędza się, jeżeli każdy rozpuszczalnik (woda, 5-proc. wodorotlenek sodu, 5-proc. wodorowęglan sodu i 5-proc. kwas solny) przechowywany jest w butelce poj. 30 lub 60 ml, zaopatrzonej w korek z umocowanym w nim kalibrowanym wkra-placzem. Stęż. kwas siarkowy należy przechowywać w butelce ze szklanym korkiem i pobierać zakraplaczem lub pipetą.

Próba rozpuszczalności w wodzie. Do 0,1 g substancji stałej dodaje się stopniowo 3 ml wody, porcjami po 1 ml, wstrząsając energicznie po dodaniu każdej porcji. Jeżeli związek nie rozpuści się całkowicie w 3 ml wody, uważa się, że jest nierozpuszczalny w wodzie. Gdy badana substancja jest cieczą, odmierza się 0.2 ml próbkę, dodaje 3 ml wody i wstrząsa. W obydwu przypadkach bada się odczyn zawartości probówki za pomocą papierka uniwersalnego, przy czym należy pobierać z probówki pipetą nieco roztworu lub warstwy wodnej. W tym etapie analizy korzystnie jest wykonać próbę na obecność związków enolizujących rozpuszczalnych w wodzie, które po dodaniu obojętnego roztworu chlorku żelaza(III) w wodzie powodują zabarwienie roztworu.

Próba rozpuszczalności w eterze. Do suchej probówki wprowadza się 0,1 g substancji stałej lub 0,2 ml cieczy i postępuje analogicznie jak przy próbie rozpuszczalności w wodzie. Nie należy dodawać więcej niż 3 ml rozpuszczalnika.

Próba rozpuszczalności w 5-proc. roztworze wodorotlenku sodu. Podczas dodawania do próbki roztworu wodorotlenku sodu należy obserwować czy następuje jakiekolwiek podwyższenie temperatury roztworu. Jeżeli wydaje się, że substancja jest nierozpuszczalna, to należy przenieść za pomocą pipetki część warstwy wodnej do malej probówki (75X10 mm) i dodając po kropli 5-proc. kwasu solnego, doprowadzić do odczynu kwaśnego. Tworzenie się osadu (lub zmętnienia) świadczy o obecności związku o charakterze kwasowym.

Próba rozpuszczalności w 5-proc. roztworze wodorowęglanu sodu. Jeżeli badana substancja rozpuszcza się w 5-proc. roztworze wodorotlenku sodu, to z kolei sprawdza się jej rozpuszczalność w 5-proc. roztworze wodorowęglanu sodu. Należy obserwować czy substancja rozpuszcza się, a szczególnie, czy dwutlenek węgla wydziela się natychmiast (kwasy karboksylowe, kwasy sulfonowe, fenole z podstawnikami elektronoakcep-torowymi), czy też po krótkim czasie (niektóre aminokwasy).

Próba rozpuszczalności w 5-proc. kwasie solnym. Do 0,1 g stałej substancji lub 0,2 ml cieczy dodaje się 3 ml kwasu, porcjami po 1 ml. Niektóre zasady organiczne tworzą chlorowodorki, które są rozpuszczalne w wodzie, lecz wytrącają się wobec nadmiaru kwasu. Jeżeli więc nastąpiło rozpuszczenie w którymkolwiek momencie podczas dodawania kwasu, to badaną substancję zalicza się do związków zasadowych. Jeżeli wydaje się, że substancja jest nierozpuszczalna w kwasie, to część roztworu wodnego przenosi się za pomocą pipetki do malej probówki (75X10 mm), dodaje 5-proc. roztworu wodorotlenku sodu do odczynu zasadowego i obserwuje czy wytrąca się osad. Jeżeli osad wydziela się, to badaną substancję zalicza się do IV grupy rozpuszczalności.

Próba rozpuszczalności w stęż. kwasie siarkowym. W suchej probówce umieszcza się 3 ml czystego stęż. kwasu siarkowego i dodaje 0,1 g substancji stałej lub 0,2 ml cieczy. Jeżeli związek nie rozpuszcza się natychmiast, to przez pewien czas wstrząsa^się ini^. szaninę, ale nie należy jej ogrzewać. Obserwuje się, czy zachodzi zmiana barwy, zesmo-lenie, wydzielenie produktów gazowych, polimeryzacja itd.

Próba rozpuszczalności w kwasie fosforowym. Próbę tę wykonuje się tylko wówczas, gdy badana substancja jest rozpuszczalna w stęż. kwasie siarkowym. W suchej probówce umieszcza się 3 ml 85-proc. kwasu ortofosforowego i dodaje się 0,1 g substancji stałej lub 0,2 ml cieczy. Jeżeli związek nie rozpuszcza się natychmiast, mieszaninę wstrząsa się jakiś czas, lecz nie należy jej ogrzewać do wrzenia.