47761 P1190131

końuje przejścia od epoki Chaosu do fazy Kosmosu w całości istnienia.

Przechodząc teraz do kategorii herosa kulturowego wdrażającego nową technikę lub instytucje kulturowe, zauważmy, że spora część mitów socjogenetycznych koncentruje się wokół problemu genezy ognia, agro-techniki, rzemiosła oraz sztuki pisania i czytania. Częstość pojawiania się oraz doniosłość tych mitów nie zadziwi nas: dotyczą one bowiem zjawisk pierwszorzędnych dla kulturogenezy czy nawet w ogóle egzystencji społeczeństwa. Tak więc np. wątek herosa, który wykrada bogom z nieba ogień, jest powszechny we wszystkich prawie kulturach — czy to będzie grecki Prometeusz, czy indyjski Matariśvan, czy polinezyjski Maui. Nie mniej rozpowszechnione są postacie herosów, którzy nauczyli ludzkość sztuki uprawy roli — jak polinezyjski Rongo, balijski Indra (uprawa ryżu), grecka Demeter czy Kukulkan u Mayów. Ważny i powszechny jest również wątek herosa, który nauczył ludzkość sztuki rzemiosła: oprócz znanych już przykładów bóstw-patronów rzemiosł, należy tu wspomnieć jeszcze ugaryckiego Hefajstosa — Ktr (Kautar, Koszar), wynalazcę narzędzi i broni²⁷, który sporządził dla Baala broń (smdm) wykorzystaną przez Baala do zabicia wroga Zbl Ym ²⁸, oraz o germańskiej Freji, która nie tylko nauczyła ludzkość uprawy roli, ale i sztuki tkackiej.

Trzy wreszcie sprawy należy zasygnalizować na koniec naszych rozważań o culture-hero. Pierwsza z nich to tragiczny często los herosów kulturowych, czy to będzie koniec kariery Heraklesa, czy kara Prometeusza, czy też wreszcie śmierć samoańskicgo herosa Maui — syna ziemianki Ui (Uaheu) i boga Słońca La —

Ił Według Sanehunlatono Ktr wynalazł ielozo.

• Tabliczka Ul AB. A II.

który zginął wewnątrz Góry Nocy, chcąc oswobodzić ludzkość od śmierci **. Druga sprawa to stosunek herosa kulturowego do centralnego boga danego panteonu i Boga-Stwórcy. Jednym z ciekawszych wariantów tego stosunku jest więź culture-hero z wątkiem „przechery” („szelmy” — hero-trickster), na co wskazuje nam choćby postać Prometeusza czy też psotny charakter takiego herosa kulturowego, jak Hermes--Merkury (inicjator handlu). Trzeci wreszcie moment — to stosunek idei herosa kulturowego do idei Sotera (zbawcy), którą omówimy dalej; wraz z tą relacją napotykamy jeszcze motyw eschatologicznego znaczenia Kulturbringera: dość często ma on pojawić się w eonie eschatologicznym właśnie jako Pośrednik czy Zbawca. Niestety — badania nad formami i relacjami herosów kulturowych są dość dalekie od zadowalającego stanu^3#.

2. ANTROPOGRAFIA RELIGIJNA

Następnym kręgiem problematyki antropologicznej będzie zespól wyobrażeń religijnych, który nazwiemy „antropografią”³¹ — analogicznie do teografii i kosmografii — czyli „antropologią szczegółową”. Ta część doktryny religijnej odpowiada nam na pytania o strukturę człowieka, wyjaśnia perypetie jego istnienia

» Ciekawe myśli o genezie tragicznego końca herosów snuje Lord Raglan w: The Hero. A Study in Tradłllon, Mj/th and Drama. New York 1956, s. 198—199.

30    Do najważniejszych prac s tego zakresu należą — H. Ttgnaeu*.* Lo Heros Cttrłllsateur, stocklo! u 1960; A. van Deursen: Der ffo4t> brłnpar, Groningcn 1931.

31    Można by nazwać ten obszar zagadnień równie* „anlmpasoftą'’ — analogicznie do histortozorll religijnej — Jednak termin leot nabrał Już specyficznego znaczenia Jako okreżlcnie doktryny R. Stanem Bliżej o zteinerysmłe zób. ks. P. Siwek: Wlector* paryikta, Poznań

IW, a. 443—IM.

203