47889 img915

netycznie związanych z gwarą, ale i mają zespół takich cech, które je różnią od regionalnie zabarwionego języka ogólnego. Istotne jest istnienie całego zespołu cech gwarowych, a nie izolowanych zjawisk fonetycznych czy gramatycznych mających podłoże gwarowe; te bowiem mogą przenikać nawet do niepotocznych odmian polszczyzny ogólnej, np. do odmiany oficjalnej czyli literackiej, por. np. gwarową realizację nosówek w języku niektórych spikerów, polityków, naukowców czy pisarzy warszawskich: z młódzieżo polsko, ido ulico itp.

Jak przedstawia się sytuacja językowa w ważniejszych miastach polskich? Zdaniem W. Lufoasia: „Czyste typy odmian językowych w mieście występują rzadko, nawet potoczna odmiana ogólnonarodowa bywa zabarwiona lokalnie, np. w Katowicach występują mazowizmy, a ponadto różne typy interdialektów (u tego samego człowieka zauważono cechy mazowieckie i śląskie — przyjeehałech, jakech przijechał, nasze mniasto). Obraz językowy każdego miasta jest więc niezwykle urozmaicony, a poszczególnych wariantów tego języka nie można przypisać ściśle ani poszczególnym grupom czy miejscom współdziałania społecznego, ani terytorium, ale przede wszystkim sytuacjom właściwym określonym aktom mowy.”¹³

Jednak z faktu, że w Katowicach czy w Nowej Hucie można usłyszeć te lub inne giwarowe realizacje właściwe innym obszarom, nie wynika, iż miasta te tworzą różnojęzyczne mozaiki. Różnojęzyczny był w latach powojennych Szczecin i inne miasta Ziem Odzyskanych, do których napłynęła ludność ze wszystkich obszarów diaiektalnych. O. językowym charakterze danego miasta decydują nie akty mowy czy różne jednostkowe realizacje, aTe to, jaka odmiana językowa w nim dominuje, jakie są — jako zjawiska społeczne — te odmiany i ich wzajemne relacje. Na podstawie już istniejących opracowań i materiałów można wstępnie wskazać następujące przypadki specyficznych układów (i procesów) językowych występujących w dużych miastach w kraju; — przypadek pierwszy (np. Kraków): dominuje zdecydowanie język ogólny, nie ma gwary, są różne postaci odmian mieszanych, przeważnie na obrzeżach miasta, a więc na obszarze dawnych wsi podkrakowskich wchłoniętych przez miasto i stopniowo przekształconych w dzielnice peryferyczne; odmiany mieszane utrzymują się wśród niewielkiej grupy rolników, chłopów-robótników, osób niewykształconych, pochodzących ze wsi itp. Język ogólny jest silnie rozwarstwiony, w wariancie potocznym ma sporo cech regionalnych (por. rys. 9).

¹³ Tamże, s. 274.

31