48887 skanuj0054 (42)

402 Część III,2: Myśl o sztuce w Italii Quattrocenta

wy przydadzą się te wszystkie wskazówki, które podaliśmy mówiąc o wyborze okolicy i obszaru.

Jest rzeczą rozsądną, aby jedne części budynku tak odpowiadały drugim, jak odpowiadają sobie nawzajem części ciała⁹⁰. Dlatego też mówi się, że wielkie budynki powinny składać się z dużych członów. Starożytni tak dalece przestrzegali tej zasady, że nawet cegły na wielkie budynki publiczne robili większe niż na prywatne. I tak na każdy człon trzeba przydzielić odpowiednie miejsce i wygodny obszar, nie mniejszy, niż tego wymaga godność budynku, i nie mniejszy, niż jest to potrzebne do użytku, oraz nie na miejscu nieodpowiednim, ale na Właściwym i tak wybranym, żeby nigdzie indziej nie można było wygodniej budynku ustawić. Części honorowej budynku nie należy ustawiać w miejscu nieuczęszczanym, ani tej części, która ma być najbardziej ludna —- w ukryciu, a znowu prywatnej w miejscu zbyt widocznym. Dodaj do tego, że trzeba mieć wzgląd na pory roku, ponieważ co innego powinno się stosować w pomieszczeniach letnich, a co innego w zimowych; każde z nich wymaga innego położenia i innych rozmiarów. Nie należy ganić, jeżeli pomieszczenia letnie będą obszerne i przestronne, a zimowe — ciasne, bo w letnich szuka się cienia i przewiewu, a w zimowych — słońca. I tu trzeba zwrócić uwagę na to, aby mieszkańcy nie byli zmuszeni wychodzić z pomieszczenia zimnego i wchodzić do ciepłego i dusznego, nie przechodząc przez powietrze umiarkowane, bądź też, żeby z gorącego nie wchodzili do zimnego i wietrznego, ponieważ to bardziej niż cokolwiek innego szkodziłoby ich zdrowiu. Trzeba też, żeby jeden człon zgadzał się z drugim tworząc i utrwalając razem chwałę całego dzieła, a to dlatego, aby jedno nie zagarnęło całego piękha, pozostawiając resztę brzydką; i muszą być do siebie w takim stosunku, aby wyglądały raczej jak nierozdzielne i całkowicie skończone ciało niż jak odrębne i rozproszone członki. Nadając następnie tym członom kształt trzeba naśladować skromność natury, ponieważ tak w tej, jak i w innych rzeczach chwalić będziemy wstrzemięźliwość, a potępiać nadmierną pasję budowania. Trzeba, żeby poszczególne części były skromne i niezbędne do tego, co chcesz wykonać, ponieważ jeżeli się dobrze przypatrzysz, cały sens budowania zrodzony jest z potrzeby, karmiony wygodą, upiększony użytecznością, a w końcu zmierza do przyjemności, która nigdy nie łączy się z rzeczami nieumiarkowanymi. Musi więc budynek być taki, że nie chciałbyś, aby w nim było więcej części niż te, które są, a te, które są, nie powinny dawać żadnego powodu do nagany. Nie chciałbym jednak, żeby cały budynek był ograniczony i zaprojektowany jednym i tym samym rodzajem linii, tak aby się wydawało, że nie różnią się one niczym między sobą; przeciwnie, jedne będą sprawiały przyjemność, ponieważ będą dłuższe, inne — ponieważ będą krótsze, a jeszcze inne, znajdujące się między tamtymi — dlatego, że będą pośrednie. Tak więc podoba mi się, jeśli jedna część ograniczona jest liniami prostymi, inna krzywymi, a jeszcze inne prostymi i krzywymi razem; trzeba tylko, żebyś tu przestrzegał tego, o czym wiele razy ci mówiłem, to znaczy żebyś nie wpadł w błąd, który sprawi, że zrobisz jakby potwora o nierównych ramionach lub bokach. Wiadomo, że różnorodność przydaje wdzięku każdej rzeczy, jeżeli z równym umiarem skupia i łączy w jednaki sposób rzeczy odrębne⁹¹. Ale z pewnością będzie bardzo brzydko, jeśli będą one między sobą niezgodne i nieharmondjne: to tak jak kiedy w lirze niskie głosy odpowiadają wysokim, a średnie brzmią zgodnie z nimi, tworzy się z różnorodności tych głosów dźwięczna i niemal cudowna jedność harmonii, która daje wielką rozkosz i rozrywkę duchową. To samo dzieje się w każdej innej rzeczy, która wzrusza i sprawia przyjemność naszej duszy.

Należy wreszcie wykonywać te rzeczy tak, jak tego wymaga użytek, wygoda bądź też chwalebne przyzwyczajenie ludzi światłych, ponieważ odrzucenie ich najczęściej ujmuje wdzięku, a przystosowanie się do nich przysparza korzyści i na dobre wychodzi. Tak więc chociaż inni znani architekci przekonali się na podstawie swoich dzieł, że najdogodniejsze ze wszystkich są podziały: dorycki, joński, koryncki lub toskański, my nie jesteśmy obowiązani stosować się do nich, jakby zmuszeni przepisem

26*