49149 img348 (6)

216 Druidzi

opisane, odtworzone i wytłumaczone). Słowo Gaure pochodzi od brytyjskiego celtyckiego gwary - „miejsce do wystawiania sztuk”. W średniowiecznej Kornwalii wystawiano misteria w amfiteatrach zwanych plen-an-guaire. Jedna z takich średniowiecznych budowli zachowała się do dziś w St. Just w Penwith.

Wood pisał z nieskrywanym entuzjazmem:

Cezar! Nawet sam Juliusz Cezar, najwyższy kapłan Jowisza i Rzymu, przyznał, że na Wyspach Brytyjskich znajdywały się wspaniałe ośrodki wiedzy (...) gdzie druidzi z zachodniego świata doskonalili się w swych profesjach (...) czcigodne i zdumiewające dzieło na równinie Salisbury, powszechnie przypisywane prorokowi Merlinowi (...) zdało mi się pozostałością świątyni druidów (...) musiałem też uznać, że Brytowie i Hyperborej-czycy to ten sam lud.

Obsesja związana z druidami całkowicie ogarnęła Wooda. Jego projekt nowej zabudowy centrum Bath, Grand Circus, został nazwany jednym z najoryginalniejszych rozwiązań w urbanistyce europejskiej. Według profesora Piggotta:

Istnieje ekscytująca możliwość, że również Circus zawdzięcza coś druidom (...) Circus zaplanowano jako okrągły plac o średnicy 300 stóp, z trzema symetrycznie rozmieszczonymi wylotami: niezwykły układ, zupełnie nie nawiązujący do Koloseum, ani architektury klasycznej.

Inigo Jones w pracy na temat Stonehenge z 1655 roku, przedrukowanej w 1725 roku, kiedy to Wood zaprojektował Bath, zamieścił plan Stonehenge w geometrycznym okręgu o średnicy 300 stóp, z trzema symetrycznymi przerwami. Raz jeszcze zacytujmy profesora Piggotta:

Pełen pomieszania archeologiczny entuzjazm Wooda doprowadził do niezwykłego pomysłu architektonicznego, w którym połączyły się idee druidów, Stonehenge, Circus Maximus i Koloseum, dzięki któremu uhonorował przeszłość swojego ukochanego miasta.

William Cooke, anglikański proboszcz Oldbury i Didmarton w Gloucesters-hire, udzielił druidom swoistego chrześcijańskiego namaszczenia, co miało przeciwdziałać ewentualnym religijno-moralnym protestom przeciwko respektowaniu pogańskich kapłanów. Cooke opublikował w 1754 r. rozprawę pod tytułem An Enąuiry into the Druidical and Patriarchat Religion (Badania tyczące religii druidów i patriarchów). Utrzymywał, że choć druidzi wznieśli Stonehenge przed narodzeniem Chrystusa, to dzięki swej wysokiej moralności nie różnili się etyką od chrześcijan. Cooke powtórzył tym sposobem argument wysunięty po raz pierwszy przez wielebnego Henry'ego Rowlandsa.

Bardzo zazwyczaj cyniczny Samuel Johnson (1709-1784) napisał do pani Thrale (9 października 1783), że uważa Stonehenge za „budowlę druidów, wzniesioną przed co najmniej dwoma tysiącami lat, prawdopodobnie nasjtarsze dzieło rąk ludzkich na Wyspach”.

Praca antykwariuszy dawała nową pożywkę wyobraźni poetów takich jak

Blake. Po okrucieństwach Reformacji, podziałach i rozłamach w wieku siedemnastym, nietolerancji i bigoterii, idea starożytnej i prawdziwej religii naturalnej przemawiała do wielu intelektualistów, zwłaszcza pisarzy i artystów. Również Stukeley napisał w 1758 roku wiersz, nie opublikowany, zatytułowany The Druid, który rozpoczął cytatem z Wergiliusza, poety odpowiedzialnego za wprowadzenie do poezji łacińskiej pewnych elementów celtyckich. Druidów uważano teraz za mędrców, siedzących w cieniu dębów, dzielących się wiedzą i mądrością. Wspominał o druidach Alexander Pope, a Thomas Gray (1716-1771) przedstawił swą wizję druidów w wierszu The Bard, gdzie uczynił ich proroczymi poetami. Pomysł ten był bliski tradycji walijskiej, ale trudno orzec, czy Gray ją znał. Dr John Ogilvie z Aberdeen opublikował anonimowo wiersz The Fane ofthe Druids (Świątynia druidów), w którym postać druida przybiera formę niemalże klasyczną.

Druidzi stali się dziećmi i znawcami natury, ale nie dla wszystkich. W wierszu George’a Richardsa The Aboriginal Britons (Pierwotni Brytowie, 1791) znalazło się echo doniesień o składaniu ofiar z ludzi.

W ciągu dziewiętnastego wieku zainteresowanie druidami i Stonehenge nie gasło. W An Illustration of Stonehenge and Abury (Obrazki z Stonehenge i Avebury, 1854) Henry Browne szydził: „Mamy uznać, że te kamienie wznieśli Brytowie, barbarzyńcy? Głupia myśl!” No cóż, teoria Browne'a jest jeszcze głupsza. Wymyślił on mianowicie, że budowle wzniesiono w czasach Adama, a zniszczył je Potop!

W 1880 r. słynny egiptolog W. M. Flinders Petrie sporządził plan Stonehenge z dokładnością co do cala i stwierdził, że budowle powstały przed rzymską okupacją Brytanii. T. A. Wise ponowił w 1884 r. twierdzenie o świątyni druidów, aż wreszcie John Lubbock, późniejszy Lord Avebury, nieco dokładniej ustalił datę powstania Stonehenge na ok. 1500 r. p.n.e. Dopiero badania, które prowadziła w połowie dwudziestego wieku archeolog Jacąuett Hawkes, autorka Early Britain (Wczesna Brytania, 1945), wykazały, że do zbudowania Stonehenge potrzebna była zaawansowana wiedza matematyczna.

Wszystkie te wydarzenia miały miejsce w Anglii i na angielskojęzycznych obszarach Wysp Brytyjskich. Tymczasem również we Francji na nowo odkrywano i wymyślano druidów. Wspominaliśmy już wcześniej, jak po Unii Francji i Bretanii Francuzi bardzo szybko przypisali sobie celtyckich przodków i uznali celtycką Galię i druidów za składnik patriotycznej mitologii.

W 1703 r. Paul-Yves Perzon opublikował pracę L'Antiquite de la Nation et la Langue des Celtes, przetłumaczoną trzy lata później przez Davida Jonesa jako The Antiąuities of Nations, Morę Particularly of the Celtae or Gauls (Starożytności narodów, szczególnie Celtów, czyli Galów). Od tego momentu słowo Celt zaczęło stawać się coraz bardziej popularne. W 1727 r. Jean Martin wydał Religion des Gaulois (Religia Galów). Bardziej wpływowa okazała się książka Simona Pelloutier Histoire des Celtes (Historia Celtów, 1740), gdzie ponownie