51660 SDC11004

dmati sę, poi. radować się, ros. radocatsja; scs. i ps. laziti, poi. łazić, ros. łaził; scs. i ps. brali obok bratrz, poi. brat, ros. brał; scs. i ps. plakati, poi. płakać, ros. plakat’ i homonimiczne scs. plakati z. ps. *polkati, por. poi. płukać ze starszego płókać; scs. i ps. obrlsti 'znaleźć', ros. obresti; scs. i ps. tribocati, ros. trebocat', poi. potrzebować; scs. i ps. słłdt, poi. ślad, por. śledzić, ros. sled; scs. i ps. jj/ć&a, poi. chleb, ros. chleb itp. W tego rodzaju wypadkach we wszystkich językach słowiańskich kontynuacja stanu ps. jest na ogól jednakowa.

Ćwiczenie 6

1 Tekst:

Zogr.MtVI:(24) NHKIIHWB pABTi N£ MOWeTl |ŚbBfeffe rOcnOĄbMA pAEOTATH. AH BOCAMNOrO BT^NCNABMAHTb, | ApOyrAArO B7>?AK>6tHrk M ar.Mt.XIV:(17) HMAMb riATb    H AtB^ P*bł Et. Zoqr.]. XI: (9)A7>BA NA A6CAT£ MACA £CT6 8"b AbNH.

ZogrMt.V: (<!<►) A2T> rAArOAl* 8AMV. ABOEHTe BpATtl BAUlA. M ar. Mt.VI: (i) eTAA TBOpHUlM MMAOCTUNBA, N6 BT>CTp*6H flptiAT) C060I*. Zogr. Mt.XXI: (18)K>TpO >KE

BV5BpAl)lb CA 87) rpAAt Bt^&AKA (dom.podmiot: MCOyCb).

2.    Wybrać z tekstu liczebniki, objaśnić ich formę, budowę oraz funkcję składniową; określić równocześnie formę rzeczownika, do którego odnosi się liczebnik.

Przykłady:

dwłma gospodtma (Zogr. Mt. VI, 24) — D du. m. liczebnika głównego dwa i D du. m. rzeczownika gospodi, IV deki.; liczebnik pełni funkcję przydawki na zasadzie składni zgody;

drugaago — G-A (G w funkcji A) sg. m. liczebnika porządkowego; odmiana złożona jak u przymiotnika; forma starsza drugajego; N sg. m. drugyjt (drugiji), f. drugaja, n. drugoje (zob. też funkcję zaimkową § 13, b, S); funkcja przydawki w składni zgody do domyślnego przedmiotu (dopełnienia) z kontekstu: gospodja (A-G sg. analogiczne do I deki.), por. też liczebnik jedinogo w podobnej funkcji, w formie według deklinacji zaimka tt (podać dalsze formy);

objaśnić też bliżej związki: pętt, '%l(bb i divł rybi, dwa na desęte iasa w kolejnych zdaniach.

3.    Porównać sposób tworzenia scs. i ps. liczebników oraz ich funkcję ze stanem w języku polskim i rosyjskim.

4.    Wybrać i objaśnić formy wyrazowe zawierające grupy przestawkowe w nagłosie przed spółgłoską; porównać je z formami polskimi i rosyjskimi.

Przykłady:

rabi (Zogr. Mt. VI, 24) — grupa rat z ort, czyli rabt < *orbi; podobnie jest w pochodnym czasowniku rabotati (jw.); objaśnić bliżej formy fleksyjne; z języka polskiego można przytoczyć wyrazy oparte na tym samym temacie rdzennym: robić, robota, robotnik (rdzeń rob-); w języku rosyjskim wyraz rabotat' itp. uważa się za cerkicwizm, por. ukr. robota; niekiedy upatruje się tu wtórne a zam. o pod wpływem akania; dla porównania warto przytoczyć niem. Arbeit, arbeiten (rdzeń: arb-);

tbsałha (Zogr. Mt. XXI, 18) — forma nie przestawiona obok istniejącej także przestawionej vulaka; podać bliższe objaśnienie (zob. § 18, b).

5.    Wybrać i objaśnić formy zawierające przestawki śródglosowe i porównać je z formami polskimi i rosyjskimi.

Przykłady:

glagoljg (glagotę, Zogr. Mt. V, 44) — 1. sg. praes., temat -je- (koniug. III); 2. sg. praes. glagoljeśi (glagoteśi), inf. glagolati; występuje tu charakterystyczne zjawisko podwojenia rdzenia, przy czym pierwsza część gla- jest rezultatem przestawki gol-przed spółgłoską g zaczynającą część drugą (tlał < tolt); rekonstrukcja całości jest następująca: *golgol-, por. scs. rzeczownik glagoli. Ten sam rdzeń w postaci pojedynczej występuje w wyrazie scs. glast < *goln i pochodnych od niego, por. poi. głos (grupa tlot), ros. golos (grupa tolot).

Podobnie bliżej należy objaśnić wyrazy: vragy < *vorgy; prldb < * per di; viz-vra!tb (part. praet. act. I, zob. § 23, b) < *vratjh < *vortjb, por. vratiti < *vortiti, Trraśtg < *vortją; gradt < *gordi.

6.    Podać kilka innych przykładów (poza tekstem) na przestawki grup or, ol w nagłosie i or, ol, er, el w śródgłosie.

7.    Podać przykłady tzw. cerkiewizmów w języku rosyjskim w zakresie grup prze-stawkowych typu raz- (prefiks), -grad (druga część nazw miast), glaca, vrag itp.

8.    Wybrać i objaśnić niektóre inne ciekawsze zjawiska z fonologii i morfologii

scs.

KONWERSATORIUM VII

§ 19. Zmiany w zakresie samogłosek jerowych

a. Uwagi wstępne

Półsamogloski ais (zob. § 7, a) jako odrębne fonemy istniały jeszcze w okresie cyrylometodejskim i bezpośrednio po nim, mniej więcej do przełomu wieku IX i X. Z biegiem czasu głoski te we wszystkich językach słowiańskich przeszły radykalne zmiany, czego wymownym świadectwem są zabytki scs. Jery mogły się wzajemnie wymieniać, przechodzić w pełne samogłoski o, e, y, i lub zanikać — w zależności od warunków fonetycznych i morfologicznych w wyrazach.

Kiedy czytamy odpisy zabytków scs. z wieku X i XI, spostrzegamy wielką różnorodność w zakresie użycia jerów, ich kontynuantów oraz wszelkich zmian z tym związanych. Obok form klasycznych, przepisywanych dokładnie, spotykamy formy zgodne z panującą już wymową. Kopiści na miejscu jerów mocnych piszą często samogłoski pełne — | zam. t>, o zam. a, jery słabe opuszczają. Nierzadko w miejsce opuszczonych półsamogłosek używano apostrofu, np. po v’sę d’ni zam. po osę dbm itp. Jedynie na końcu wyrazów jery słabe już tylko jako znaki graficzne, często~mie-szane ze sobą, pisano tradycyjnie. Warto w związku z tym przypomnieć, że tradycja pisania jeru miękkiego, tzw. znaku miękkiego, na końcu niektórych wyrazów, nawet po spółgłoskach twardych (w przeszłości miękkich), przetrwała do dziś w języku rosyjskim, np. 6umb (byt’), nocmb (kost’), dem (d'eń), nom (noi’), eeufi (v'efć'), Mtsutb (myf), eudutub (vid’i!, 2. sg. praes.) itp. Wewnątrz wyrazu pisze się ten znak

\ | 77