51891 Pozytywizm leksykon literatury polskiej1

BOLESŁAW PRUS

ANIELKA

1 I OTA P 1 B 1 I OT l K \

Obwoluta L. Janeckiej do wydania noweli B. Prusa

sklo lasy I pastwiska ubytkowane przez wieś), ucieka z domu, nawiązuje kontakt z jakąś bardzo bogatą panią Weiss. Tymczasem spalił się dwór, coraz bardziej chorą matkę wywieziono do miasta, a dzieci przeniesiono na folwark, prowadzony przez karbowego Zająca. Anielka zamartwiała się losem najbliższych, zaczęta tracić sity i chorować, podczas gdy Józio czul się coraz lepiej Wreszcie przyszła pomoc ze strony baronowej Weiss, troskliwa opieka lekarska, ale wzrastające podejrzenie o związek baronowej z ojcem (który wreszcie się pojawił) i wiadomość o śmierci matki dokonały dzieła: Anielka umarła.,.

Utwór zawiera wiele oryginalnie zarysowanych postaci. Oprócz Anielki, ukazanej najwnikliwiej (wiele zdarzeń poznajemy z jej perspektywy), oprócz rodziców i braciszka wymienić jeszcze należy karykaturalnie ujętą brzydką guwernantkę Walentynę; serdeczną, ubogą ciotkę Annę; groźnego, zbuntowanego chłopa Gajdę i jego trwożliwą córeczkę Magdę, bawiącą się ze świnką, zmuszaną do wykonywania zadań ponad silę; także karczmarza Szmu-la, głupawego, choć dobrego Zająca i jego żonę, wreszcie zakochaną w zbankrutowanym dziedzicu i szukającą arystokratycznych koligacji panią Weiss. Powieść wypełniają liczne sceny i scenki, wesołe i smutne, takie jak narada chłopów w karczmie, spotkanie Anielki z Magdą i jej ojcem, pożar dworu, zagubienie się Karuska i jego wyczerpujące, długotrwale, zakończone śmiercią poszukiwanie Anielki (historia ta najmocniej zapada w pamięć), choroba Anielki, humorystyczne spory medyków itd. W sumie powieść daje obraz upadku ziemiaństwa po uwłaszczeniu i jego konfliktów ze wsią. Obraz jest o tyle przejmujący, że ukazany został za pośrednictwem przeżyć wrażliwego dziecka.

Anna Karenina _

> Powieść psychologiczno-społeczna > Lwa Tołstoja z I. 1873-1877. Główna bohaterka, Anna - jedna z najpiękniejszych postaci światowej literatury realistycznej - porwana namiętnym uczuciem do oficera huzarii Wrońskiego, decyduje się opuścić dla niego męża i dziecko. Nękana trudnym wyborem między miłością do mężczyzny i miłością macierzyńską, jest skonfliktowana ze środowiskiem. Z poczuciem winy, potępiona przez oto-

i./onle, rzuca się pod kola poolągu I ginie śmiercią 8amobó)czą.

Sophie Marceau w filmie B. Bose'a Anna Karenina

Romans Anny i jej niewierność potraktował Tołstoj jako zlo moralne, sugerował |ednak, że należy rozumieć każdego człowieka i jego dramatyczny los, Z tragicznymi dziejami bohaterki chciał skon-Irontować życie rodziny Kitty i Konstantego Lewinów, ale i oni nie mogli - mimo najlepszych chęci - osiągnąć szczęścia. Konstantemu (z którym pisarz się utożsamiał; nazwisko Lewin pochodzi od imienia Lew) przeznaczy! Tołstoj rolę dodatkową. Uczyni) go bohaterem poszukującym własnej drogi w trudnych dla Rosji czasach przeobrażeń społeczno-ekonomicznych po reformie uwłaszczeniowej w 1861 r. W swym majątku Lewin podejmuje próbę ułożenia nowych stosunków z poddanymi włościanami, jednakże dręczy go niemożność zrealizowania własnych aspiracji. Postaci Anny i Lewina wyrażają tragizm życia bohaterów uwikłanych w sprzeczności egzystencjalne.

Antek

llustracja z .Tygodnika Ilustrowanego’ do noweli B. Prusa

Nowela > Bolesława Prusa, napisana w 1880 r. - jeden z najlepszych i najbardziej znanych utworów tego okresu (> nowelistyka okresu pozytywizmu).

Tematycznie nawiązuje do > Janka Muzykanta > Henryka Sienkiewicza, ukazując dzieje nie zrozumianego przez otoczenie „odmieńca" - dziecka utalentowanego. Dzieje te zostały jednak szerzej zaprezentowane niż w utworze Sienkiewicza: autor stworzył kilka scen, obrazujących kolejne etapy krótkiego życia bohatera. Z tego powodu Antek zatracił właściwości klasycznej noweli, skoncentrowanej na jednym szczególnym zdarzeniu, zamkniętej zaskakującą puentą. Nabrał form luźnego opowiadania, nastawionego na wartości poznawcze.

Utwór jest zatem przekrojowym wizerunkiem wsi „zabitej deskami", całkowicie odizolowanej od świata cywilizowanego. W takiej wsi znachorka doprowadza do śmierci chore dziecko (Rozalkę), nauczyciel wiejski nie potrafi wychowanków nauczyć alfabetu, zaprzęgając ich do robót pomocniczych we własnym gospodarstwie. W takiej wsi kowal, pociągając często z butel-