Pozytywizm leksykon literatury polskiej2

lej szlachly zaściankowej, zdolnej d/lęki kullowi pracy do zapewnienia sobie godziwego życia oraz do pielęgnowania wy/szych, ogólnonarodowych uczuć. Cham zaś ujawnia poprzez sakralną rytualizację zachowań bohatera - niezlomność etyczną i wyższość „praw naturalnych" nad skażeniami miejskiej cywilizacji. Konflikt wieś-miasto nie jest jednak, co warto podkreślić, akcentowany przez pozytywistów.

W twórczości Orzeszkowej pojawiło się ponadto nawiązanie do Mickiewiczowskiej idei „malej ojczyzny” - kraju rodzinnego, budzącego miłość i przywiązanie. W jej pismach mamy więc wiele solidnych spostrzeżeń

0    charakterze etnograficznym, obrazów życia codziennego, opisów okolicznej przyrody (pisarka doskonale znała się na roślinach, stworzyła wspaniały zielnik, zachowany do dziś we wrocławskim Ossolineum, w którym kwiaty, liście i łodygi wklejone przez nią do albumu nie straciły niczego ze swoich kształtów i barw). Zjawiskiem o nacechowaniu etnograficznym byt też dla Orzeszkowej folklor, obecny w Nad Niemnem, obejmujący pieśni i rytuaty obrzędowe.

Folklorem jako dokumentem kultury ludowej zajmowano się wtedy dość szeroko. Właśnie w tych latach (1856-1890) Oskar Kolberg wydawał cierpliwie kolejne tomy Ludu - wiekopomnego dzieła, jednego z najlepszych na świecie (do wydanych przez niego 23 tomów dodano później 37 następnych, skomponowanych z pozostawionych po jego śmierci materiałów). Lud zawiera teksty utworów poetyckich w różnych regionalnych wariantach, nuty do pieśni, legendy i podania, opisy obyczajów itp. Folklor zainspirował też ówczesnych poetów, przede wszystkim Konopnicką - autorkę kilku cyklów „poezji ludowej", w których naśladuje ona ludową wersyfikację

1    konwencje stylistyczne (jednak bez użycia gwary), a także ludowe odczucie świata, natury i losu ludzkiego.

W literaturze Zachodu tematyka wiejska była mniej eksponowana. W powieści > Emila Zoli Ziemia autor wyeksponował ślepą siłę instynktów biologicznych (głównie popędu seksualnego) oraz chciwość chłopską jako podstawowy czynnik w „walce o byt". Inni pisarze poszli w stronę regionalizmu, tworząc popularną „literaturę ojczyźnianą" (Fłeimatliteratur), w której gloryfikacji cnót mieszkańców danej krainy („małej ojczyzny") towarzyszy ksenofobia i niechęć do innych krajów i nacji.

W Rosji, a zwłaszcza u > Lwa Tołstoja, lud jest tradycyjnie ostoją i fundamentem narodu, nosicielem najtrwalszych, uniwersalnych wartości, którym cywilizacja „zgniłego Zachodu" może przynieść tylko szkody.

Witkiewicz Stanisław

(1851, w Poszawszu na Żmudzi -1915, Lovrana w Chorwacji). Prozaik, publicysta, krytyk sztuki, malarz, architekt. Ojciec Witkiewicza został zesłany na

Syberię za udział w powHlnnlu stye/nio wym, dlatego miody Slnnlnlnw okras 1864 1867 spędził w tomsku W I 1868 1875 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu i Monachium; byl współredaktorem > „Wędrowca" (1884 1887), kierownikiem artystycznym „Kłosów" W 1890 r. osiedlił się na stale w Zakopanem. Sukces literacki przyniósł mu literacki reportaż Na przełęczy (1891), urozmaicony opowieściami Sabały (zwanego Homerem i Ezopem Tatr), znakomicie oddający barwy krajobrazu na wzór impresjonistycznego eksponowania modernistycznej nastro-jowości. Książkę tę zilustrował własnymi rysunkami. Zafascynowany folklorem góralskim Witkiewicz stworzył w architekturze Podhala nowy styl zwany „zakopiańskim”. Witkiewiczowskie projekty domu góralskiego stały si£ konkurencją dla budownictwa uzdrowiskowego w stylu szwajcarskim. Miały stanowić połączenie podhalańskiego domu dwuizbowego z piętrowym willowym skrzydłem przez wykorzystanie strychu i wprowadzenie werandy, balkonu, bogatej dekoracyjnie rzeźbiarskiej elewacji. Zadebiutował projektem „Koliby” - letniskowej willi Zygmunta Gnatowskiego, jest również autorem projektów willi „Pod Jedlami”, kaplicy w Jaszczurówce, fasady budynku Muzeum Tatrzańskiego (> Tatry w epoce pozytywizmu). Spośród tekstów krytycznych Witkiewicza do najbardziej znanych zaliczyć należy rozprawę Mickiewicz jako kolorysta (1885), w której zawarł analizę malarskiego obrazowania w Panu Tadeuszu, zbiór studiów Sztuka i krytyka u nas (1891), gdzie stoczył polemikę z epigońskim malarstwem historycznym. Jest autorem monografii: Juliusz Kossak (1900), Aleksander Gierymski (1903), Matejko (1908).

Wokulski Stanisław

Bohater > Lalki > Bolesława Prusa, ciekawa indywidualność skupiająca w sobie cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Pochodził ze zubożałej szlachty i jako chtopiec, zarabiając na życie w winiarni Hopfera, chciał się kształcić i marzył o zbudowaniu wiecznie obracającej się maszyny, następnie został słuchaczem Szkoły Przygotowawczej i > Szkoły Głównej Warszawskiej. Za udział w > powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Ów fakt otwiera biografię Wokulskiego-romantyka, kierującego się w życiu uczuciem i namiętnościami, którym podporządkowywał wszystkie życiowe decyzje. Wedle romantycznych wzorców Wokulski w obronie do-