51926 mity106

214 Tomisław

nił - J. S.]. I spłodziwszy synów i córki, umarł". Jego następcą został syn —> Pribysław.

Tomisław - legendarny władca południowosłowiański. Według Popa Duklanina (c. 12) brat i następca -> Władysława. „Choć [tak jak brat - J. S.] odznaczał się szczególną siłą, nie był podobny do brata". Za jego panowania król węgierski Attyla (kronikarz ma zapewne na myśli —> Arpada) napadł zbrojnie na jego kraj, lecz Tomisław, „dzielny młodzieniec i krzepki wojownik", pomyślnie odpierał ataki. Pozostawiwszy synów i córki, zmarł Tomisław w trzynastym roku swego panowania. Jego następcą został syn —> Sebesław. „Cały fragment o Tomisławie zdaje się stanowić odległe echo walk władcy chorwackiego tego imienia (ok. 910-926), a może również jego poprzedników, z Węgrami, którzy za czasów Arpada (zm. 907 r.) oraz jego następców rozwinęli szeroką ekspansję militarną w Europie" (J. Leśny).

topielce (utopce) - zob. rodzanice.

Totila - legendarny władca Gotów. Według Popa Duklanina (c. 1-2) syn -> Swewlada I, brat —> Brusa i —> Ostroila. Za namową najstarszego Brusa Totila wraz z Ostroiłem opuścili swą bliżej nie określoną ojczystą ziemię i podbili „prowincję panońską". „Następnie w wielkiej masie wkroczyli do Teutonii". Król Dalmatyńczyków (stolicę miał w Salonie) wraz z królem Istrii wystąpili zbrojnie przeciwko Gotom, ci jednak zwyciężyli. Król Istrii zginął, a z nim wiele tysięcy chrześcijan, inni zaś zostali uprowadzeni w niewolę, król Dalmatyńczyków z nielicznymi schronił się w Salonie. „A ponieważ wojsko Totili i jego brata Ostroila było znaczne i naród ich uległ pomnożeniu (...), po naradzie ze swymi możnymi rozdzielili wojsko". Totila wraz ze swoimi przeszedł Istrię i Akwileję, wkroczył do Italii, „i tam, tocząc wiele dużych bitew, spustoszył i spalił liczne kraje i miasta. Stamtąd wtargnął na wyspę Sycylię i w krótkim czasie potem zmarł, tak jak był mu to przepowiedział sługa Boży Benedykt". Postać Totili u Popa Duklanina ma realne, choć zniekształcone, podłoże w królu ostrogoc-kim (542-552) tego imienia, który padł w walce z wojskami cesarza Justyniana I.

Trojan - bóstwo Słowian wschodnich. W Powieści minionych lat jeszcze nie występuje. W Słowie o wyprawie Igora mówi się o nim czterokrotnie. Wieszczy —» Bojan pędzi szlakiem Trojanowym przez pola w góry. Padają sformułowania: „dawne wieki Trojana", „wstąpiła jak dziewica na ziemię Trojana, zatrzepotała skrzydłami na morzu u Donu". Czasy współczesne nieznanemu poecie to „siódmy wiek Trojanowy" - siódme tysiąclecie ery bizantyjskiej, rozpoczynające się w 493 roku p.n.e. Bardziej konkretne, zarazem zaś wyraźniej wskazujące na boski charakter Trojana, są wzmianki w interpolacji do apokryfu Chodzenie Bogarodzicy po mękach (południowosłowiański przekład utworu greckiego, zachowany na Rusi w rękopisie sprzed 1200 r.), której autor piętnuje ludzi za to, że oddają cześć „rzeczom przez Boga stworzonym, także za bóstwa uznawali ludzi: Trojana, Chorsa, Peru-na". W Słowie i objaiuieniit śzoięlyćh apostołów) czytamy, że „ludzie wierzyli w wielu bogów, w Peruna, Chorsa, Dyja i Trojana (divus Traianus, „boski Trojan"?) i wielu innych, ale to byli ludzie (...) Trojan był cesarzem w Rzymie, a inni gdzie indziej". „Nauka poszła na ogół za tą wskazówką" (A. Gieysztor) o charakterze euhemerystycznym i na ogół uważano, że ruski Trojan to reminiscencja rzymskiego cesarza Trajana (98-117). Podbój Dacji, posiadanie Bałkanów oraz rzymskie ubóstwianie osoby cesarza mogły, za pośrednictwem ludów południowo-wschodniej Europy, doprowadzić do powstania na Rusi wyobrażenia o bogu Trojanie. Ponieważ jednak występuje on nierzadko w folklorze południowosłowiańskim (Bułgaria, „trójgłowy car Trojan" w Serbii) oraz w antroponimii słowiańskiej (także w Polsce), niewykluczone (tak np. Gieysztor), że wykładnia źródła staroruskie-go jest błędna, Trojan miałby rodzimą słowiańską genezę, być może stanowiąc troiste lub trójgłowe bóstwo (analogicznie jak połabski i pomorski -» Trzygłów). Wysunięto również (Tadeusz Wasilewski) pogląd, że postać Trojana stanowi rezultat znajomości w Bizancjum (a w konsekwencji wśród Słowian) podań o wojnie trojańskiej, a nawet samej Iliady Homera.

Truwor - zob. Ruryk

Trzygłów (Triglav) - bóstwo Słowian połabskich i pomorskich. Był czczony w Szczecinie i Brandenburgu, a zatem w dwóch miejscach znacznie od siebie oddalonych i trudno mówić o wpływie jednego