52690 S6300627

w nich struktury predykatywnej właściwej metaforze¹¹. Porównajmy na przykład dwa sposoby użycia słowa „motylek” — w funkcji nazwowej i w funkcji metaforycznej. Kiedy do dziecka przemawiamy pieszczotliwie „Ty mój motylku!”, mamy na myśli fakt, że o tym dziecku można powie-dzieć niektóre z tych rzeczy, jakie mówi się o motylach — że są kolorowe, że lekko poruszają się, że budzą przyjemne uczucia, że są uznane za miłe itp. A więc wypowiedziane zdanie rozumiemy według schematu interpretacji zdań metaforycznych, rozpoznając w nim konstrukcję myślową „X jest Y-em” (Dziecko jest motylkiem) i przypisując X-owi (dziecku) te spośród cech przypisywanych motylom, które można przypisać również i jemu (a więc które to rzeczy można o nim powiedzieć). Notabene, w tym wypadku nie zostaje zaktualizowana ta właściwość motyli, że „przelatują z kwiatka na kwiatek”, która byłaby właściwym elementem szeregu motywacyjnego metafory, gdyby owa metafora odniesiona była do męż-czyzny-podrywacza.

Charakterystyka dziecka sugerowana tą metaforą nie jest ściśle zdeterminowana i nie stanowi zamkniętego ciągu określeń. Liczba i jakość tych określeń może się zmieniać w zależności od kontekstu sytuacyjnego, np. gdy analizowane zdanie wypowiedziane jest do dziewczynki w kolorowej, powiewnej sukience, można oczekiwać, że te właśnie cechy motyla (związane z wyglądem jego skrzydeł i wyglądem sukienki dziewczynki) ulegną tu aktualizacji.

Zupełnie inaczej rozumiany jest wyraz „motylek” w użyciu terminologicznym -jako nazwa części roweru. Gdy ktoś powiada, że zepsuł mu się motylek w rowerze, ma na myśli po prostu określoną część roweru. Wyrażenie odsyła myśl do przedmiotu i na tym się jego funkcja wyczerpuje. Byłoby rzeczą całkowicie nieintuicyjną dopatrywać się tu konstrukcji predykatywnej właściwej metaforze: X (określona część roweru) jest motylkiem (Y). Podobnie rozumiane są inne wyrażenia nazwowe należą-

Rozróżnienie komunikatywnych jednostek języka (funkcji identyfikującej i określającej - predykatywnej) stosuje N. D. Arutiunowa - por. Priedlożenije i je/to srnysl, Moskwa 1976, rozdz. VI: Kommunikatiwnaja funkcija i znaczenije stówa. Te rozróżnienia podjęte zostały w późniejszej pracy tej autorki Jazykowaja mietafora {sintaksis i teksika), w: /.tnffwistika i poetika, Moskwa 1979 (przekład polski i. Faryny: Metafora jfzykowa, „Teksty”. 1980, z. 6 i 1981. z. I).

ce do grupy „metafor językowych”, takie na przykład jak „główka” (będąca nazwą części maszyny do szycia) bądź ucho czajnika. Słów tych nie używa się w funkcji predykatywnej, używając zaś ich w sposób dla nich właściwy, nie chce się o danych przedmiotach powiedzieć, że są one w jakiś sposób tożsame odpowiednio z głową lub uchem. Twierdzenie, iż poprzez użycie omawianych nazw coś się o danych przedmiotach orzeka, byłoby czystą mistyfikacją.

Nie będąc predykatem, wyrażenia takie różnią się od rzeczywistej metafory także i tym, że w danym kontekście są one jednoznaczne i zdeterminowane treściowo w tym samym stopniu, w jakim bywają zdeterminowane wszelkie nazwy przedmiotów; ich znaczenie nie jest dopełniane przez indywidualnych odbiorców, przynajmniej nie w takim wymiarze, jak to ma miejsce w wypadku interpretacji metaforycznej, gdzie od owego dopełnienia zależy sensowne zrozumienie całego zwrotu.

Rzeczywiste metafory, będące konstrukcją predykatywną dwutematycz-ną, są bezpośrednio związane ze znaczeniem kodowym użytego w nich elementu językowego. Jak pod tym względem przedstawiają się ,metafory językowe"? Czy motylek w rowerze związany jest w jakiś sposób ze znaczeniem równobrzmiącego elementu językowego: motylek-owad? A główka maszyny - z głową człowieka? Odpowiedź na to pytanie jest rzeczą istotną, zważywszy szeroki zasięg tego typu równobrzmiących par w języku.

To, co dotąd powiedzieliśmy, związku tych znaczeń nie wyklucza. Zaprzeczyć trzeba jedynie supozycji, by miał to być (jak to ma miejsce w wypadku metafory) związek aktualny, każdorazowo uobecniany w treści użytego wyrażenia. Znaczenie „metafory językowej” nie włącza w siebie pełnego znaczenia równobrzmiącego elementu nieprzenośnego (np. w wypadku motylka w rowerze - znaczenia motylka-owada). Jednakże oba te znaczenia wydają się w jakiś sposób związane, mówiąc dokładniej: znaczenie terminu technicznego „motylek” wydaje się umotywowane jego znaczeniem przyrodniczym. Wybór tego, a nie innego określenia dla części rowem nie jest przecież tak zupełnie dowolny. Nie do pomyślenia byłoby przecież użycie w tej funkcji nazwowej innych terminów przyrodniczych, takich chociażby, jak krowa czy słoń. Jakaś analogia wyglądu motylka w rowerze i motylka-owada musiała tu odegrać genetycznie pewną rolę i przesądzić o wyborze tego. u nie innego słowa w    ^noweJ ^nazwy-

341