52956 P1190817 (2)

178

w środowisku kultury łużyckiej w okolicach Krakowa /Nowa nuta/ nad górną V±slą. Sądzi się, 8# oddziaływania zo strony kultury gcwskiej wywarły ts* powlen wpływ na wczesną famę grupy tarnobrzeskiej. Po opanowaniu Siedaiogrodu ludność kultury gawsklej przeniknęła przez Karpaty na teren górnego i ozęśoiowo środkowego Podnieśtrza, gdzis uformowała się kultura holihradzka. Oddziaływania ze środowiska kultury gawsklej przenikały równie* poprzez Karpaty Wschodnie na teren Mołdawii. Widoczne te* są ślady oddziaływać ze strony kultury gaw-sklej ku południowi, na teren Oltenll. Na temat kultury gawsklej i roli JoJ ekspansji na południe rozwinęła się dyskusja i w literaturze archeologicznej mokną spotkać bardzo ró*ne opinie. Problemem dotąd w pełni nie wyjaśnionym są zaskakujące podobieństwa pomiędzy typowymi naczyniami wazowa tymi kultury gawsklej a ceramiką kultury V11 lano va w północnych i środkowych Włoszech. Do niedawna Jeszczo naczynia typowe dla kultury gawsklej. określano w literaturze mianem was typu ▼Ulanowa. Sądzi się /J- Poulik/, *e właśnie obecność waz typu VIIłanowa na sarenie Italii świadczy o Jeszcze Jednym kierunku ekspansji ludów ze wschodniej części Kotliny KarpeokleJ, które obok grup ludności średkowodunaj sklej kultury pól popielnicowych w początkach młodszego brązu przeniknęły a* do północnej Italii.

Ludność kultury gawsklej zamieszkiwaJLa osiedla otwarte, w których występują owalne lub czworoboczne ziemianki i pól z łomianki. Na terenach wyżynnych, zwłaszcza w Siedmiogrodzie, wznoszono grody w miejscach z natury obronnych 1 f ort yf i kowano Je wałami 1 fosami. Obronne osady ludnośol kultury gawsklej są też znane z karpacki oj częśol wschodniej Słowacji. V kulturze gawsklej występował ciałopalny obrządek pogrzebowy 1 zmarłych składano w płaskich grobach popielnicowy©H.

V stosunku Jednak do dużej liczby osiedli znamy bardzo mało o men ta— rżysk, które grupują się rączoJ nad Cisą w półnoono-wsohodnloh Węgrzech. Brak Ich Jest z Siedmlogordu, gdzie spotyka się po jo dyno ze pochówki ciałopalne poplelnioowe• Sądzić można, że znaczna część ludności kultury gawsklej stosowała taki obrządek pogrzebowy, który obecnie nie Jest dla nas uchwytny za pomocą metod archeologicznych.

V środowisku kultury gawsklej rozwinął się bardzo poważny ośrodek metalurgiczny, który wywierał silny wpływ na tereny sąsiednio w ciągu młodszego 1 najmłodszego okresu epoki brązu. Ośrodek ten często określa się Jako węgiersko-s i odm i o grodzki ośrodok predukoji motalur— głośnej• Obok miedzi, eksploatowanej głównie na terenie Slodmlogrodu 1 we wschodnich Węgrzech, wykorzystywano też złoto znajdowane nad górną Cisą. V oparciu o mlojsco-ro złoża rozwinął się przemysł odlewniczy. Produkowano tu broń, zwłaszcza mlecze, narzędzia, Jak sierpy.

siekierki z tuleją₉ oraz dużą ilość ozdób. Wyroby z togo ośrodka musowo eksportowano na tereny po 2. o Zono na ztvnątn od loko Karpat, zarówno w kierunku wschodnim, odzie docierały at na środkowe Po dni oprze,

Juk 1 w kierunku północnym na obszary położone w dorzecze Wisły. lir ślad za ekspansją handlową postępowała w niektórych wypadkach takie ekspansja osadnicza. Rozwój produkcji metalurgicznaj, a takie eksploatacja łatwo dostępnych złói soli kamiennaJ na terenie Siedmiogrodu doprowadziły do znacznego bogactwa ozęśoi ludności kultury gawsklej. Z terenu Siedmiogrodu znane są wielkie gromadne znaleziska wyrobów brązowy oh, lioząoo po kilkaset przedmiotów 1 dochodzące do kilkuset kilogramów wagi /np. skarb wyrobów brązowych z A.Jud wady 760 kg/. VaJ-więkezy ze skarbów siedmiogrodzkich - zespół wyrobów brązowych znaleziony w Uloara zawiera 5812 róinyoh przedmiotów 1 waży 1100 kg. Wyroby brązowo tworzyły w chwili odkrycia zgrupowanie o średnicy 1)0 ca i wysokości 120 om.

Dla kultury gawsklej szczególnie typowe są naczynia wazowa te o brzuśou baniastym, wyodrębnionej szyi stożkowatej 1 rozchylonym wylewie /tabl • XXXVIII, 1-4/. Naczynia te były na ogół zdobione na górnej ozęśoi brzuśoa rogowa tymi guzami i szerokimi ukośnymi żlobkaml--kanoluraml, a grupami poziomych żłobków na szyi. Spotyka się też naczynia dwustożkowato o rozchylonej krawędzi i wazowate naczynie dmucha , a także różnego rodzaju misy, czerpaki i kubki. Ceramika charaktery styczna dla omawianej kultury ma zazwyczaj zewnętrzną powierzchnię wygładzoną, barwy czarnej, a wewnętrzną - barwy czerwonej lub brunatnej. V dokoracji naczyń stosowano różnego rodzaju żłobki 1 kanelu-ry, połączone nieraz z guzami i uchwytami plastycznymi.

Kultura gawaka rozwijała się w ciągu okroaów Hallstatt A i B. Pod konleo okresu Hallstatt B obszary położone nad Cisą zostały opanowano przez ludność pochodzenia wachodnioouropejaklogo /kultura Mozooaat/• Przyczyniło się to do załamania się kultury gawsklej. Południowy Siedmiogród został wtedy ogarnięty przez osadnictwo ludności kultury Basa-rabl. Być możo - w centralnej i północnej ozęśoi Siedmiogrodu ocadni-otwo ludności kultury gawsklej utrzymywało się dłużej, przez Hallstatt C, aż do opanowania togo terytorium przez grupy scytyjskie.

Zapowne w wyniku wpływów z Siedmiogrodu lub z Bana tu pojawiły się na toronie Oltonii stanowiska z ooromiką kanolowaną /zdobioną szorokl-ml żłobkami/, któro określa się jako typ Yirtop-Plop^or. Rozproszone znaleziska ceramiki nawiązującej do form charakterystycznych dla kultury gawskloj są też znano z Muntonii, Dobrudży, a także a Bułgarii, gdzio sięgają na południe po okolice Plowdiwu. Materiałów tych nlo można traktować w chwili obecnej juko zwartej całości. Świadczą one