IMGu41 (2)

wania kultury łużyckiej, włącznie z Małopolską, pozostały poza jej zasięgj_ern wując dawne (póinobrązowe) wzorce kulturowe. Początki technologicznej■■

^U8TU|

csonym. Obejmou-ala _jc\i\Tiie te sfery zachowań kulturowych, w których _acj nowuch wartości me naruszała zasadniczo struktur istniejących. W sensie J* m-m objęła głownie południowo-zachodnią część ziem polskich. Wschodnie B

^ePoki;

kuli

za były na tych obszarach późniejsze i na pograniczu środkowej i wschodniej p ^ łączyły się głównie z impulsami cywilizacyjnymi przenikającymi od południ^ wschodu, z kręgu kultur scytyjskich.

Proces halsztatyzacji, tak intensywnie przebiegający zwłaszcza w grupie iUi został przerwany i zahamowany w 1. połowie VI wieku BC przez falę militarnej ^ traci i koczowników scytyjskich. Napastnicy doprowadzili nie tylko do zniszczen^i kainwh ośrodków osadniczych, gospodarczych czy religijnych (atakowali nawet ł, t tuarium halsztackie na górze Ślęzy), ale przede wszystkim przecięli szlaki łączące t ny dorzecza Odry i Wisły bezpośrednio z południem. Podobne perturbacje wywo) ^? infiltracją scytyjską w środowisku wschodniohalsztackim, a także bliskość agrest nydi koczowników, spowodowały atmosferę zagrożenia w strefie szlaku bursztynom go i naruszenie wypracowanych mechanizmów wymiany handlowej. W tej sytu_a większego znaczenia nabrały szlaki handlowe północ-południe, przebiegające hardzi ‘ na zachód od Bramy Morawskiej - połączenie przez Śląsk Środkowy i Kotlinę KłodzJu ałe przede wszystkim szlaki przebiegające od Ziemi Chełmińskiej i Kujaw przez Wj_e| kopolskę, dalej przez Dolne Łużyce nad środkową Łabę i Soławę oraz za pośrednic-twem ugrupowań zachodniohalsztackich, ku południowi. W ten sposób zwiększyć się i utrwaliła rola społeczności zajmujących newralgiczne pozycje na tych szlakach, nun. grup wschodmowielkopolskiej i białowickiej kultury łużyckiej, a także ugrupowań zachodniohalsztackich.

Szczególnym przejawem zaadaptowania południowych wzorców cywilizacyjnych przez społeczność północnej części Europy' Środkowej we wczesnej epoce żelaza było pojawienie się na tym terenie i rozwój idei grodów typu biskupińskiego. Te stosunkom niewielkie, ale wznoszone na surowym korzeniu w sposób zaplanowany, według pne-ayflanego, jednolitego wzorca urbanistyc^Hprchitektonicznego, osiedla obronne były zjawiskiem obcym miejscowym strukturo® osadniczym i nie wyrastającym z ich trądy-qL Na tych obszarach u Bp epx>ki brązu i w początkach epoki żelaza (w tym równio w strefie objętej halsztatyzacją) rozwijały się bowiem nadal rozległe osiedla obronne o cechach refugiainych, przygotowane głównie do pełnienia funkcji osadniczoobron-fljdi na wypadek niebezpieczeństwa. Przykładem takiego obiektu może być ponad 9vbsno/*yffód w Łubowicach koło Raciborza na Górnym Śląsku [Łubowice]. ^^HlifiB^Wnyihskiego były natomiast z założenia centrami stałego osadnic-twa ze zwartą, regularną zabudową wnętrza, wykorzystującą w sposób optymalny przt-«RXÓ objętą fortyfikacjami Wymuszały one koncentrację osadnictwa na niewielkiej pflMBui O szczególnych walorach obronnych (wyspy na jeziorach, półwyspy), ufor-cyfŁowaaij walami drewniano-/.u-mnymi o konstrukcji skrzyniowej. Lansowana przez fWMafmoiliiasca, a właściwie juz. osiedla typu miejskiego, wymuszała też zawęzc* fliesidySWBisywncj eksploatac ji gospodarczej do najbliższego otoczenia, mierzcie przydatnością (barierami środowiskowymi) i barierami przestrzennymi (tzw. odkjłośaą ekok>gi(/ną). W momencie pojawienia się tej idei w 2. połowie VI wM®SCflB6pMttCZ0nych uryton.ilmr obszarach wschodniej Wieli < -polski i Kup jedynymi (Mrzyrru zresztą chronologii /nur) wzorcami były greckie k< »lonit wsr

greiiy przy zakładaniu ośrodków n«‘jskuh na^sU Wfluejftcach najbardziej dogodnych, równie/ posługiwałW

podobnej idei tyle, zr w inny w.tiu»k>u >¹

Łubowice

Miejscowość w województwie śląskim, 8 km na północ od Raciborza, w której znajduje się największe na terenie Polski grodzisko kultury łużyckiej, o powierzchni około 25 ha. Od południa, zachodu i północy otoczone wałem ziemnym, zachowanym w-chwili obecnej, miejscami osiągającym do 5-7 m wysokości. Badania ruin wału obronnego przeprowadzone w latach 1973-74 I 1998-99 wykazały, że najstarsze fortyfikacje zbudowane około 900 BC. miały formę prostą, palisadową, wzmocnioną niewysokim wałem ziemnym. Po 2-krotnej przebudowie. w fazie czwartej nadano im formę monumentalną, wznosząc wał ziemny o szerokości około 12 m przy podstawie i wysokości średnio 8 m, zwieńczony palisadą z pomostem dla obrońców £ poprzedzony fosą. Po kolejnej, co najmniej 2-krotnej przebudowie, fortyfikacje te zostały zniszczone przez gwałtowny pożar w VI wieku BC. Epizod ten wyznaczył kres funkcjonowania grodu i zapewne także całego - związanego z nim - skupienia osadniczego, w skład którego wchodziły m.in. dwa cmentarzyska ciałopalne oraz cała sieć osad otwartych, zlokalizowanych w najbliższej okolicy. Badania wykazały, że majdan grodu byt zabudowany głównie we wschodniej części, położonej na krawędzi wysokiej terasy Odry. Pozostała część wolna od zabudowy stanowiła zaplecze gospodarcze (pola uprawne, zagrody) dla stałych mieszkańców grodu oraz miejsce schronienia okolicznej ludności (wraz z dobytkiem) na wypadek niebezpieczeństwa. Łubowicki gród pełnił więc (poza innymi funkcjami) rolę refugium-schroniska w obrębie większego skupienia osadniczego kultury łużyckiej, we wschodniej części Płaskowyżu Głubczyckiego. Charakter funkcji tego obiektu zmieniał się elastycznie, w zależności od rozwoju sytuacji społeczno-polityczne) i gospodarczej.

dowiskowych i z wykorzystaniem innego (najłatwiej dostępnego) budulca. Przeniesienie tej idei wymagało jednak personalnego wręcz kontaktu przedstawicieli dwóch światów oraz siły sprawczej, zdolnej organizacyjnie zrealizować to niezwykłe przedsięwzięcie. Położenie grodów typu biskupińskiego w strefie szlaku bursztynowego i rola jaką w nim odgrywały, pozwala sądzić, że od Hiperborejczyków z „dalekiej północy” do greckich sanktuariów czy wyroczni (np. na Delos - Herodot, IV, 33-35) mogły docierać nie tylko dary (wota) [Biskupin].

Grody typu biskupińskiego jako fenomen cywilizacyjny zwracają uwagę nie tylko niezwykłością formy urbanistyczno-architektonicznej. Równie interesujący jest organizacyjny aspekt ich powstania. Wdrożenie jednolitej idei na większym niż pojedynczy region; osadniczy terytorium, wymagało istnienia nadrzędnej struktury integrującej pojedyncze ośrodki. Polityczno-społeczny aspekt tej struktury miał zatem nieco inny wymiar, niż integrująca społeczności halsztackie władza lokalnych „książąt”, rezydujących w swoich warowniach z wydzielonymi „akropolami”. Egalitarny charakter struktury architektonicznej grodów typu biskupińskiego harmonizuje w większym stopniu (Ljągalitaryzmem cmentarzysk kultury łużyckiej w typie pól popielnicowych.

Najważniejszym czynnikiem określającym warunki i przebieg procesów cywilizacyj- wpływ zmian klimatycznych nych we wczesnej epoce żelaza w północnej Europie były zmiany klimatyczne, które około 700 BC zapoczątkowały rozwój bardziej chłodnej i - przede wszystkim - wilgotnej fazy klimatu subatlanryckiego. Spowodowane rym czynnikiem przemiany środowiskowe dotknęły w większym stopniu społeczności zasiedlające Niż Europejski oraz północ Europy. Potęgowanie się dodatniego bilansu opadów prowadziło do podnoszenia się poziomu wód podskórnych, zabagniania a nawet zalewania obszarów zasiedlonych czy stref uprawowych. Wyższy poziom zawilgocenia gruntu powodował tez trudności W przeprowadzaniu zabiegów agrotechnicznych (zwłaszcza na glebach ciężkich), rozwój /.aś chłodnego klimatu prowadzi! do skracania się okresu wegetacyjnego.

Najhardziej jaskrawym przykładem kryzysu był los grodów typu biskupińskiego, widziany przez pryzmat najlepiej z nich przebadanego, ej. samego Biskupina.

Zagrożony przez podnoszące się lustro wody w jeziorze, najpierw był przebudowy-*'any dla podniesienia poziomu ulic, a w końcu, podobnie jak inne grody typu b»-