55682 skanuj0011

24 WIELOZNACZNOŚĆ TERMINU NAUKA

też pod tym kątem typologie nauk i określa pozycję poznania naukowego wśród głównych odmian poznania.

Najpierw krótkie objaśnienia terminologiczne nazw bliskoznacznych ze słowem poznanie. Pamiętając, że poznanie jest uzyskiwaniem, posiadaniem i przetwarzaniem informacji o czymś, przypomnimy zasadnicze cechy poznania ludzkiego. Jest ono: świadomościowe (aż do stania się refleksyjnym), asymilujące, intencyjne i aspektowe. Rezultat poznawczy-zowie się wiedzą. Nazwa ta bywa rozmaicie rozumiana, ale najczęściej oznacza układ wiadomości, które jakoś uznajemy i potrafimy w pewien przynajmniej sposób uzasadnić (przeważnie na podstawie doświadczenia); stąd często przeciwstawianie wiedzy i wiary¹. Relacje znaczeniowe między wyrażeniami: znać, umieć, wiedzieć, posiadać wiadomości i mieć pojęcie nie bywają dokładnie i jednolicie podawane. Można je tak przedstawić: znać to niekiedy tyle, co posiadać informacje raczej powierzchowne²; umieć zaś to potrafić coś zdziałać przy niekoniecznej znajomości teorii tego działania; umiejętność oznacza czasem nie tylko znajomość praktyczną, lecz także wiedzę teoretyczną (np. w nazwie Polska Akademia Umiejętności)³; wiedzieć to znać nie tylko częściowo i biernie, lecz także kompletnie i ze zdolnością do właściwego sformułowania wiadomości oraz ich uzasadnienia⁴; a wreszcie określenia: posiadać wiadomości oraz mieć pojęcie przeciwstawiają się sobie tak, jak: posiadać tylko oderwane informacje oraz powiązaną - aczkolwiek niepełną - wiedzę. Często używa się terminu wiedza jako nadrzędnego dla zespołu wiadomości potocznych, umiejętności i nauki, stąd mówi się wiedza naukowa.

Wyróżnienie epistemologicznych typów ludzkiej wiedzy dokonuje się z rozmaitych punktów widzenia. Warto wymienić następujące opozycyjne charakterystyki. Ze względu na dopuszczalne źródła poznania bywa wiedza racjonalna (zgodna z krytycznie usposobionym rozumem i doświadczeniem) albo irracjonalna czy pozaracjonalna (dopuszcza również źródła pozaracjo-nalne, jak np. emocjonalnie/ wolitywne i wiarę nadprzyrodzoną). Zależnie od sposobu uzyskiwania informacji oddziela się wiedzę systematyczną (planowo zdobywaną) od niesystematycznej (zdobywanej spontanicznie i dorywczo) oraz dedukcyjną (niezawodnie wywnioskowaną z apriorycznie przyjętych przesłanek/ czyli czysto spekulaty wną) od indukcyjnej (wyjaśniającej w drodze uogólnienia fakty dane w doświadczeniu). Z uwagi na przedmiot poznania może być wiedza specjalistyczna (jednoaspektowa) i ogólna (wieloaspektowa) oraz teoretyczna (wyjaśniająca/ dlaczego jest tak lub było) i praktyczna (uzasadniająca, dlaczego należy tak, a nie inaczej działać)⁵. Posługując się powyższymi charakterystykami, można zdeterminować trzy podstawowe typy wiedzy racjonalnej, jakimi są wiedza potoczna, wiedza naukowa i wiedza mądrościowa.

Najbardziej fundamentalnym życiowo, trwałym i najpowszechniejszym typem jest wiedza potoczna (zdroworozsądkowa, przed naukowa)⁶. Obejmuje ona wszelkie informacje, które wyrastają bezpośrednio z życia codziennego oraz powstają doraźnie i bezplanowo. W konsekwencji wiadomości te cechuje utylitaryzm, subiektywizm, względność, wieloaspektowość i niedokładność. Stanowią one zlepek rozmaitych ujęć tudzież zbitkę obrazów świata otrzymanych z odmiennych punktów widzenia; tak, jak wywołał je przebieg życia. Zdobywaniu wiedzy potocznej towarzyszy wprawdzie zdrowy rozsądek, ale bez krytycznych, kontrolnych przeglądów trudno uchronić się przed błędem i niespójnością. Zazwyczaj przyjmuje się wiadomości pospiesznie, nie dość ostrożnie i bez racjonalnego uzasadnienia. Często natomiast decydujące znaczenie mają motywy i czynniki emocjonal-no-wolitywne. Nic też dziwnego, że informacje potoczne nie są usystematyzowane, nieraz tak dalece, że nie tylko występują zasadnicze luki i dyshar-monie, lecz także sprzeczności.

Wszystkie wspomniane braki wiedzy potocznej stały się jednym z bodźców powstania i rozwoju nauki. Od XIX w. (pozytywizm) często dyskutuje się relację, jaka zachodzi lub winna zachodzić między poznaniem potocznym a wiedzą naukową. Poświęcono temu zagadnieniu nawet osobne monografie (W. Clifford, W. R. Thompson, J. B. Conant, J. Bronowski i in.). W

Termin wiara oznacza akt wierzenia, jego przedmiot (prawdy i zasady wiary) i sprawność (cnotę wiary). Jako akt jest uznaniem jakiegoś sądu na podstawie autorytetu podającego ten sąd; jeśli autorytetem jest Bóg objawiający, to wiara jest nadprzyrodzona (religijna, objawiona).

Atoli znawstwo nie jest wyłącznie posiadaniem oderwanych informacji, lecz pełną i biegłą znajomością określonej dziedziny.

Szczególnym przypadkiem umiejętności jest inteligencja, czyli umiejętność trafnego wyzyskania posiadanej wiedzy w nieszablonowej sytuacji.

Znakomite analizy zwrotów: wiedzieć coś, wiedzieć że, wiedzieć jak przeprowadzili filozofowie analityczni. Niektórzy (np. J. L. Austin) uważają, że wiem pełni funkcję nie deskryptywną,- le cz performatywną. Przeczy temu R. M. Chisholm, przyznając wiem podstawową rolę opisową.

Niekiedy, biorąc nadto pod uwagę związek poznania z innymi aktywnościa-mi, wyróżnia się wiedzę czystą i zaangażowaną (związaną np. z aktywnością religijną, artystyczną lub techniczną) oraz zawodową (jaką mają np. rzemieślnicy).

M. Scheler nazywa wiedzę potoczną naturalnym światopoglądem. G. Ryle widzi przewagę poznania zdroworozsądkowego nad nauką, bo dostarcza wiedzy bardziej wyrazistej, bliższej życia i myślenia ludzkiego.