55700 Obraz3 (22)

mości, że terapeuta jest w stanie pojąć jego przeżycia. Terapeuci, którzy rozumieją psychoterapię jako rodzaj ponownej socjalizacji, przyznają empatii podobną rolę, jaką ma ona w procesie wychowania.

Rozwój sprawności w zakresie empatycznej komunikacji

Przedstawiona charakterystyka procesu empatii wskazuje, że jest ona narzędziem umożliwiającym osiągnięcie określonego celu, jakim jest dzielenie doświadczeń drugiego człowieka. Zwykle akcentuje się, że jest to wartościowy cel w licznych typach interakcji międzyludzkich. Oprócz omawianej wyżej relacji rodzice-dziecko wymienia się tu także związki małżeńskie oraz niektóre kontakty zawodowe, np. lekarz-pa-cjent, nauczyciel-uczeń. Pojawiają się także dane o niepożaą-danych skutkach w empatycznych kontaktach z innymi ludźmi. Problem, kiedy, dla kogo i w jakich sferach funkcjonowania pomocna jest empatyczna komunikacja, daleki jest od satysfakcjonującego wyjaśnienia. Na razie więc dominuje pogląd, że możliwość wchodzenia w empatyczne kontakty z innymi ludźmi najczęściej sprzyja rozwojowi człowieka, a niekiedy jest wręcz warunkiem koniecznym takiego rozwoju. Pojawia się zatem pytanie o nabywanie sprawności w zakresie tej formy komunikacji. W procesie empatii zaangażowane są trzy kategorie umiejętności:

-    szeroko rozumiane możliwości ekspresyjne organizmu

-    możliwości reagowania na sygnały zewnętrzne, a więc sprawność percepcji, koncentracji uwagi, naśladowania stanów wewnętrznych innych ludzi

-    możliwość odbierania i przetwarzania sygnałów o własnych stanach wewnętrznych.

Wszystkie te sprawności opierają się na zdolnościach zdeterminowanych biologicznie oraz takich, które nabywane są w toku uczenia. Biologiczne funkcje organizmu umożliwiające empatię dane są wszystkim, jednakże różnym osobom w różnym stopniu. Jest oczywiste, że ludzie mają niejednakową wrażliwość re-ccptoryczną, sprawność pamięci, możliwość koncentracji uwagi itp. Wśród bardzo małych dzieci można dostrzec takie, które wydają się w tym zakresie upośledzone. Katz twierdzi, że biologiczne funkcje organizmu odpowiedzialne za komunikację em-patyczną doskonalą się wraz z ogólnym rozwojem organizmu, podobnie jak inne funkcje organizmu. Zdaniem Sullivana zdolności empatyczne wzrastają w pierwszym okresie dzieciństwa, kotem jednak występuje stopniowe wycofanie się dziecka z empatycznych kontaktów. Według psychologów rozwojowych wraz z wiekiem zmienia się charakter empatycznej aktywności dziecka. Początkowo ma ona podłoże biologiczne i dotyczy stanów emocjonalnych innych ludzi. Wraz z rozwojem intelektualnym dominującą formą empatii staje się poznawcze ujmowanie perspektyw partnera. Niektórzy badacze twierdzą, że przyczyną obniżenia się zdolności do uczestniczenia w dojrzałym ern-patycznym porozumieniu się jest ustalenie dominacji lewej półkuli mózgowej. Następuje wtedy automatyczne ograniczenie wpływu na funkcjonowanie półkuli prawej dziecka, a więc redukcji ulegająm.in. sprawności empatyczne. Ponadto, niezależnie od opisanych zmian rozwojowych, dziecko przechodzi zwykle szereg negatywnych doświadczeń w związku z empatyczną komunikacją, np. jest karane za ekspresję, rodzice ukrywają przed nim swe prawdziwe przeżycia i podważają trafność jego rozumienia ich doświadczeń. Również dorośli zwykle prezentują umiejętności empatyczne stosunkowo niskie wobec potencjalnego pułapu możliwości. Ma to oczywiście nie tylko konsekwencje dla jakości ich życia, ale także określa szanse rozwojowe ich życiowych partnerów i dzieci.

Pojawia się więc konieczność zwiększania u ludzi dorosłych sprawności w zakresie empatycznego porozumiewania się. Nowy kierunek rozwijania się treningów empatii to poszukiwanie metod zwiększania wrażliwości i zdolności koncentracji na własnych stanach wewnętrznych. Towarzyszą temu ćwiczenia wrażliwości na stany innych ludzi, traktowane jednak jako