55995 IMGT16

20

pierwszej szkoły niepublicznej. Szkoły, które powstawały w 1989 roku, nazwane zostały wtedy „szkołami społecznymi", w odróżnieniu od szkół państwowych. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku usankcjonowała prawo różnych podmiotów do tworzenia instytucji oświatowych oraz ustanowiła podstawy prawne i procedury służące upodmiotowieniu różnych grup tworzących społeczność instytucji edukacyjnych. Bardzo ważnym krokiem w procesie wycofywania się państwa z obszaru edukacji i tworzenia „sfery publicznej" dla działań obywatelskich w obszarze oświaty powszechnej było przekazanie szkół gminom wkrótce po wyborach do samorządów lokalnych gmin.

Pragmatycznym celem reformy oświatowej — zapoczątkowanej w dziesiątą rocznicę zmiany ustrojowej — jest więc zradykalizowanie i przyspieszenie zmiany edukacyjnej, stworzenie ram prawnych i strukturalno-funkcjonalnych dla realizacji nowych zadań oświatowych. Wśród wielu zadań znajduje się również zadanie przezwyciężenia dziedzictwa minionych dziesięcioleci, czyli skutków edukacyjnych istnienia i funkcjonowania ludzi i instytucji w świecie, któremu przydarzył się jeden dogmat pedagogiczny. Można zatem już nie pytać o sens reformy, ale próbować spierać się, respektując zasady dyskusji racjonalnej, o wartość (wiarygodność, legitymizację) różnych odpowiedzi na tak zasadnicze pytania, jak:

1.    Czyim interesom służy reforma oświaty?

2.    Co chce przezwyciężyć i czyim interesom w związku z tym zagraża?

3.    Jakie argumenty przemawiają za dokonaniem reformy strukturalnej?

4.    Jakie napięcia i zagrożenia związane są z dokonaniem reformy strukturalnej?

5.    Jak można skutecznie osłabiać, redukować i eliminować opór wobec reformy?

6.    Czy istnieją i zostały upublicznione doświadczenia, wyniki przeprowadzonych badań empirycznych, dane statystyczne, teorie i twierdzenia naukowe, które mogą wspierać (lub falsyfikować) nasze intuicyjne opinie, przekonania* pomysły edukacyjne, projekty działań?

Intencją autorki tej książki jest dostarczenie podmiotom w obszarze edukacji (kto nim nie jest?) treści, które mogą być wykorzystane jako racjonalne przesłanki dla uzasadnienia swego stanowiska, poglądów, działania.

Należy zacząć od przyjrzenia się fazom reformy, aby nie popełnić błędu podejmowania działań, których sens musi być uchylony z tego powodu, że nie zostały one podjęte we właściwej fazie przygotowania reformy. Przyjąć też można, że reformowanie oświaty jest procesem ciągłym, a zatem nie można wykluczyć istnienia spraw, dla których warto będzie uruchomić strategię ponownego przejścia przez kolejne fazy reformowania oświaty (Wojnar, Bogaj, Kubin, 1999).

2. Strategiczne fazy reformy oświatowej

Z badań nad strategiami reform oświatowych wykonanych w ostatnich dziesięcioleciach, których przedmiotem były doświadczenia Stanów Zjednoczonych i krajów Europy Zachodniej, wynika, że w przeprowadzeniu reform oświatowych daje się wyodrębnić 7 faz.

1. Faza identyfikacji i określenia problemu

Tę fazę zapoczątkowuje ujawnienie się pewnego poziomu niezadowolenia społecznego z jakości oferty edukacyjnej lub jej skutków. Stan ten może być wywołany upowszechnieniem wyników badań, które ujawniają nierespektowanie pewnych ogólnie przyjmowanych zasad, demaskują realizację „ukrytego programu” czy też niezadowalający stan osiąganych efektów kształcenia. Ta strategia przyspieszenia artykulacji społecznego niezadowolenia wiąże się więc wyraźnie ze wzrostem badań empirycznych i ich upublicznianiem, które w państwach o tradycji demokratycznej powoduje uaktywnienie się różnych jednostek i grup w społecznym dyskursie o edukacji i dzięki temu wytworzone zostają grupy nacisku na dokonanie zmian. Z takim przypadkiem mieliśmy do czynienia w Stanach Zjednoczonych, gdzie w latach sześćdziesiątych powstał i uaktywnił się ruch znany pod nazwą „deskolaryzacji”, którego ujawnienie wiąże się z tekstami Ivana Illicha |Deschooling Society - 1970). Podstawą konstytuującą myślenie Illicha jest „radykalny humanizm” (tak nazywa ten typ myślenia Erich Fromm w .Przedmowie" do tomu esejów Illicha)¹. Radykalny humanizm wyraża się w przekonaniu, że należy „poddawać w wątpliwość wszystko, a zwłaszcza pojęcia z obszaru ideologii, które są wspólne praktycznie nam wszystkim i którym siłą rzeczy przypisaliśmy rolę zdroworozsądkowych, niepodważalnych aksjomatów”. W wymienionej pracy znajdują się między innymi dwa eseje dotyczące szkoły: 1) Bezużyteczność szkolnictwa, 2) Szkoła jako „święta krowa”.

Z ruchu deskolaryzacji narodziła się jedna z orientacji, należących do nurtu pedagogiki krytycznej. W badaniach empirycznych, jak również i w społecznym dyskursie o edukacji, ujawniają się różne perspektywy poznawcze, różne kryteria wartościowania i pewien poziom aprobaty (lub dezaprobaty) dla norm i zasad regulujących dotychczasowe funkcjonowanie instytucji edukacyjnych i systemu oświatowego jako określonej całości. Taki stan prowadzi do wygenerowania autentycznych problemów edukacji, konsensu co do ich hierarchii oraz wyeliminowania pseudoproblemów lub problemów marginalnych, których rozwiązanie może mieć charakter lokalny, incydentalny, jednostkowy.

2. Faza planowania reformy

Planowanie reform wymaga nie tylko określenia celu reformy na podstawie wcześniej zidentyfikowanych problemów, ale również dokładnego określenia obszaru zmiany. Jeżeli zaś zmiana ta ma być skuteczna, to powinny zostać przeprowadzone symulacje i działania, dzięki którym można realnie prognozować takie uwarunkowania, jak:

a) poparcie polityczne dla planowanej zmiany (może być tak, że podjęcie reform przez rządzącą partię czy koalicję może być zbyt dużym ryzykiem dla interesu utrzymania władzy i wtedy zabraknie autentycznego wsparcia i woli do przeprowadzenia reformy);

1

Chodzi o tom esejów, zatytułowany Celebrowanie świadomości, który w języku angielskim ukazał się w 1969 roku, a na język polski został przetłumaczony w 1994 roku.