56051 skanuj0107 (14)

2IS Wartości nfiliacyjnc

lonc i trwale stanowisko nadrzędne, względnie podrzędne, w stosunkach z przedstawicielami innych warstw" [S. Rychliński 1976], Typ idealny warstwy tworzą jednostki o bardzo podobnych ,,profilach" [L. Droom 1975, s. 5M], Podobieństwo cech jednostek tworzących warstwę społeczną określa się jako spójność cech warstwowych. Jeśli profile statusu jednostek w ramach warstw są podobne, to możma oczekiwać, że osoby te będą wyraźnie postrzegać warstwy jako odrębne byty. Jeśli warstwę tworzy społeczność niejednorodna, to uświadomienie sobie własnej pozycji oraz ukształtowanie się wspólnej świadomości będą utrudnione. Czynnikami, które w istotny sposób wyznaczają miejsce jednostki w ramach systemu stratyfikacyjncgo - a więc tzw. status socjoekonomiczny (SES) - są: typ zawodu, wysokość dochodów, poziom wykształcenia.

Warstwami społecznymi nazywa się: 1) istotne grupy w obrębie danej klasy społecznej (np. robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani); 2) pewne segmenty struktury społecznej spełniające tylko niektóre kryteria klas społecznych (np. inteligencja, mieszczaństwo); 3) zhierarchizowane uporządkowanie grup lub kategorii prestiżowych [K. Słomczyński, W. Wesołowski 1999, s. 30]. R. Dyoniziak [1989] wyodrębnia we współczesnym społeczeństwie polskim warstwę inteligencji i pracowników umysłowych, warstwę prywatnych producentów (poza rolnictwem), warstwę spółdzielców i handlowców oraz warstwę rządzącą. (A.S.)

Zob. klasy społeczne, stratyfikacja, struktura społeczna, zbiorowość społeczna.

Literatura:

Droom L., 1975, Zróżnicowanie społeczne a uwarstwienie [w:] Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wybór W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, PWN, Warszawa. Dyoniziak R., 1989, Socjologia systematyczna w zarysie, AE w Krakowie; Kraków. Rychliński S., 1976, 11'arstwy społeczne [w:] . tegoż, H'ybćr pism, PWN, Warszawa.

Słomczyński K.. Wesołowski W., 1999, Klasy

i warstwy społeczne [w:] Encyklopedia socjologii, l. 2, Oficyna Naukowa, Wars; iwa.

Wartości nfiliacyjnc, zob. allliac i.

Wartości allocciilrycznc, zob. afiliacja, alloccntryzm.

Wartość, dowolny obiekt, którci ui ludzie przypisują ważność. Obicktcr i tym może być zarówno przedmiot mat< rialny jak i idealny, istniejący realnie lub wyłącznic w sferze świadomości. W nick óiych przypadkach wartością może być nawet twór fikcyjny, pod warunkiem że ludzie uznają go za istniejący i godny poż; dania. Wielość obiektów mogących być .varto-ściami oraz ich nierówny rozkład w c orębic zbiorowości pozwalają mówić o s| olccz-nym zróżnicowaniu w tym względzie Różne grupy, kręgi i środowiska spe ccznc uznają często odmienne wartości lu a tym samym obiektom przypisują inną w żność (znaczenie). Nie wyklucza to jednak sytuacji, że mogą występować pewne w irtości nadrzędne, wspólne dla wielu (lub nawet wszystkich) środowisk. Badanie spoi :cznc-go zróżnicowania wartości jest y dnym z zadań socjologii. Należy przy tym :azna-czyć, że socjologia stara się poznawa : wartości społeczne, a więc to, co kou-trefne zbiorowości i ich członkowie uzn; ją za ważne, a nic to, co jest ważne „samo w sobie" (jest to raczej domena filozofii, r zwłaszcza aksjologii). Zmierza się przy t rm do poznania ogólnych prawidłowości dc tyczących przebiegu procesów tworzenia .wartości (czyli uznawania czegoś za ważm ); warunków ich społecznej akceptacji i rc zprzc-strzenicnia, a także zmian zachód ących w ich obrębie. Zmiany te dotyczą zarówno przeobrażeń w obrębie systemów w; rtości, jak i zasięgu oraz form ich społc> znego przejawiania się.

Dla socjologów wartość jest czyi iś zre-latywizowanym do podmiotu - podejście takie umożliwia badanie wartości. Przez wartość rozumie się „przedmioty ora . stany rzeczy, na które ukierunkowane są c ążenia jednostek badanych bądź które zaspokajają ich potrzeby”. Wartość to także „ogólne kryterium, na podstawie którego jednostki badane uznają różne obiekty jako godne pozytywnej oceny" (L. Dyczewski 1993, s. KM]. W ten sposób rozumiane wartości określane są niekiedy jako „wartości życiowe", mogą być one utożsamiane z aspiracjami (zob. [A. Sulek 1989]) lub postawami życiowymi [S. Nowak 1989, s. 97]. Edmund Wnuk--Lipiński [1996, s. 257] przedstawia podobną definicję, przez wartości rozumiejąc „ugruntowane w tradycji kulturowej pożądane stany bycia społecznego jednostek, grup i całych społeczności". Jan Szczepański [1970, s. 97-98] wartość definiuje jako „dowolny przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus".

Wartości stanowią podstawowy regulator działań społecznych. W weberowskim modelu działań cclowo-racjonalnych wartości rozstrzygają o przyjętym kierunku aktywności podmiotu i sposobach realizacji wybranego celu. Tałcott Parsons podkreśla, że orientacja wobec wartości jest podstawowym elementem działań społecznych. Podobną rolę pełnią wartości w koncepcji Floriana Znanieckiego. Wartości przejawiają się w formie wysuwanych celów działania oraz norm społecznych, czyli reguł określających dopuszczalne sposoby osiągania wybranych celów. U podstaw tego rozróżnienia tkwi inny podział - dosyć często stosowany - a mianowicie rozróżnienie wartości typu instrumentalnego i celowego. Niekiedy obserwuje się tendencję do przekształcania wartości instrumentalnych w celowe-io, co miało stanowić jedynie środek do realizacji jakiegoś celu, stopniowo staje się zasadniczym celem podjętego działania. Na zjawisko to, traktowane jako charakterystyczna cecha współczesnej kultury, wskazywała w swoich pismach Simone Weil.

Wyjaśnianie działań społecznych odwołujące się do przyjmowanych przez podmiot wartości zakłada, że podmiot ten posługuje się określoną hierarchią wartości. 1'od/ial wartości na instrumentalne i celowe traktować można jako prz.yklad takiej (uproszczonej) hierarchizacji. Założenie o hierarchicznej preferencji określonych wartości widoczne jest zwłaszcza w niektórych matematycznych modelach mających wyjaśniać ludzkie działania (np. teoria gier). Wydaje się, że założenie o hierarchizacji wartości (zwłaszcza wszystkich wartości) przez działający podmiot jest założeniem dosyć mało realistycznym. Niektóre pożądane wartości są trudno porównywalne i nic jest możliwe wyznaczenie ścisłego szeregu preferencyjnego. Podmiot może sam sobie nic uświadamiać ważności niektórych wartości. Działanie jest często pierwotne w stosunku do refleksji dotyczącej tego działania - niejednokrotnie aktor dopiero w wyniku podjętych działań uświadamia sobie uznawane przez siebie wartości. Występować może znacząca różnica między wartościami deklarowanymi a realizowanymi. Z powyższych względów wydaje się, że właściwsze jest posługiwanie się terminem „system", niż „hierarchia wartości". Zakłada się bowiem jedynie występowanie wzajemnego powiązania między wartościami oraz między działaniami a wartościami, nic przesądzając natury tych powiązań i stopnia ich uporządkowania. Wykrycie elementów składowych oraz powiązań między nimi - w tym ewentualnie ich zasad hierarchizacji - jest zadaniem badań o charakterze empirycznym, a nic rozstrzygnięć typu apriorycznego. Badania te mogą uwzględniać stan świadomości podmiotu dotyczący uznawanych wartości łub - abstrahując od tego czynnika - poszukiwać obiektywistycznych przejawów wartościowania, zwłaszcza poprzez badanie podjętych działań społecznych. Innym kierunkiem poszukiwań jest próba uwzględnienia obu tych czynników i ustalenia zachodzących między nimi relacji (w jaki sposób warunki obiektywne