56418 strony44 45

2. Teorie lokalizacji - koncepcje podstawowe

Teoria lokalizacji została sformułowana i rozwinięta w celu wyjaśnienia i prognozowania przestrzennej organizacji różnych kategorii działalności gospodarczej [por. Parysek 1997, Regulski 1985, Benko 1993], Teorie nie zajmują się przypadkami, gdy wybór jest jednoznacznie zdeterminowany, lecz koncentrują się na tzw. lokalizacjach swobodnych.

Teoria lokalizacji ma swój mikro- i makroekonomiczny sens. W sensie mikroekonomicznym dotyczy pojedynczego zakładu produkcyjnego lub usługowego, który - biorąc pod uwagę ceny rynkowe i pewien stan równowagi na rynku - poszukuje dla siebie najlepszego, z punktu widzenia kosztów i korzyści, miejsca działalności gospodarczej. W sensie makroekonomicznym teoria lokalizacji wchodzi w skład szeroko rozumianej teorii gospodarki przestrzennej, poszukującej dla gospodarki obszaru jako całości (regionu) efektywnych struktur przestrzennych [Parysek 1997, s. 58],

Teorie lokalizacji można rozpatrywać w dwóch aspektach: poznawczym i normatywnym. W pierwszym wypadku identyfikujemy zmienne określające lokalizację, poszukujemy wyjaśnienia kryteriów, jakimi kierują się poszczególne zakłady w swych wyborach. W drugim poszukujemy zasad postępowania, jak należy lokalizować działalność gospodarczą.

Teoria lokalizacji powstała i rozwijała się w sposób kumulatywny. Swymi początkami sięga XVIII w., jednak ojej sformułowaniu można mówić dopiero od czasów J. H. von Thunena, który wykorzystując teorię renty gruntowej, zaprezentował model przestrzenny organizacji produkcji rolnej, czyli układ rozmieszczenia różnego rodzaju produkcji rolnej dookoła jednego centralnie zlokalizowanego rynku zbytu. Początki teorii lokalizacji dotyczyły więc gospodarki rolnej. Kolejne klasyczne teorie odnosiły się do lokalizacji działalności przemysłowej.

W sensie przedmiotowym teoria lokalizacji dotyczy trzech poziomów analitycznych:

I) pojedynczego przedsiębiorstwa,

.!) kilku przedsiębiorstw znajdujących się w warunkach konkurencji, t) układu terytorialnego działalności gospodarczej wzajemnie ze sobą konkurujących podmiotów.

Teoria lokalizacji przemysłu przez długi czas (XIX i połowa XX w.) rozwijała się prawie w zupełnej izolacji od głównego nurtu teorii ekonomii.

(ilówny nurt teorii ekonomii (do połowy XX w.) ograniczał się do analizy gospodarki świata pozbawionej wymiarów przestrzennych. Pewną ciekawostką w <l/.icjach teorii lokalizacji (szerzej ekonomiki przestrzennej) jest fakt, że autorami wszystkich znaczących traktatów z tej dziedziny aż do niedawna byli ekonomiści niemieccy [Juchniewicz 1997].

Podstawą teorii lokalizacji jest stwierdzenie, że koszty produkcji i dochody układu zależą od jego położenia. Trzy podstawowe sytuacje przedstawia rys. 6. leli wspólnym założeniem jest racjonalny wybór lokalizacji zgodnie z zasadami ekonomii¹.

Pierwsza sytuacja (rys. 6a) zachodzi wówczas, gdy ceny zbytu są stałe, imloniiast koszty produkcji są zróżnicowane przestrzennie. Przedsiębiorca, dokonując wyboru optymalnej lokalizacji, będzie dążył do minimalizacji kosztów.

Druga sytuacja (rys. 6b) wystąpi wtedy, gdy koszty produkcji nie zależą od lokalizacji. Natomiast ma ona wpływ na ceny zbytu. W tym wypadku teoria wiąże wybór lokalizacji z analizą rynku lokalnego - optymalny wybór w miejscu określonym przez najwyższe ceny.

1

(Wniesienie do przedstawionych sytuacji nastąpi przy omawianiu właściwych teorii (patrz mwiz,.2.1.2; 2.1.3; 2.1.4).