56494 Re exposure of DSC03213

nanuiii. potrafił być okrutny. W przeciwieństwie do wielu innych poetów lirycznych. którzy tworzyli na dworach tyranów i wielkich arystokratów. Archilocłi wykpi wał ideały arystokratyczne.

Wybitnymi twórcami elegii greckiej byli Tyrtąjoa (VII w.) i Solon (Vll/VI w.). Pierwszy był piewcą wojskowych ideałów Sparty i głosił konieczność pełnego oddania się służbie dla ojczyzny. Drugi, wybitny ateński polityk, w swoich utworach tłumaczył sens reform, których był autorem; potępiał przemoc; propagował umiar jako najlepszy sposób postępowania w święcie pełnym konfliktów.

Do największych przedstawicieli liryki monodycznąj zalicza się Alkajosa i Safo-nę, poetów z wyspy Lesbos <VII/VI w.), oraz Anakreonta z Teoa (VI w.).

Alkąjos w wielu swoich utworach nawiązywał do konfliktów, które ta jego żyda wstrząsały Mityleną. Sam w nich te* uczestniczył występiyąc przeciwko władzy rządzącego miastem tyrana. Ciekawym świadectwem życia towarzyskiego w Mitylenie są pieśni biesiadne Ałkąjosa. Safbna, jedna z nielicznych poetek w całej starożytności, tworzyła zaś przede wszystkim poezją miłosną. Wiele z jąj utworów adresowanych było do dziewcząt, wychowanek szkoły kierowanej przez poetkę. Tematyka miłosna dominąje również w krótkich pieśniach Anakreonta. Nie stroniąc od tarta i kpiny opiewał on uczty i miłość do pięknych chłopców i dziewcząt.

Grecy najwyżej cenili lirykę chóralną, miała ona też nąjwiększe znaczenie społeczne. Wszystkim nieczystościom organizowanym przez polis towarzyszyły bowiem występy chórów, różnej płd i wieku, dla których poeci pisali okolicznościowe pieśni, komponowali muzykę i przygotowywali układy taneczne. Wśród utworów chóralnych wyróżniamy partanie czyli pieśni wykonywane przez chóry dziewczęce, peany - pieśni ku aa Apollina. dytyramby — pieśni ku czci Dionizosa i treny czyli pieśni iamentacyjne.

Powstanie liryki chóralnej związane jest ze Spartą, gdzie w VII w. p.n.e. tworzył Alkman, jeden z najwybitniejszych jej przedstawicieli. Dużą rolę w nawoju gatunku odegrał tez Steaichoros (VII/VI w.), tworzący w Himerze na Sycylii, który w swych utworach korzystał ze starych mitów nadąjąc im nową treść, odmienną niż poeci epiccy. Za najwybitniejszego twórcę liryki chóralnej uważany jest jednak Pindar z Teb (WV w.), arystokrata piszący na zamówienie tyranów (np. Bierona z Syraknz). Wśród jego zachowanych utworów przeważają tzw. ejnnijda czyli wiersze sławiące zwycięzców w ogólnogreckich igrzyskach: olimpijskich (w Olimpii), istmijskich <w Koryncie), nemejskich (w Nemei) i pytyjskich (w Delfach).

2. Początki filozofii

Na przełomie VII i VI w. p.n.e. w Jonii i miastach południowej Italii pojawiają aię lodzie, których nazywamy filozofami igr. pkilosophia — umiłowanie mądro-śd). Dokonali oni prawdziwej rewolucji w myśleniu starając aię zracjonalizować

witidsę o iwiecle i zerwać z tradycyjnym myśleniem mitycznym. Myślicieli tych mywamy „filozofami przyrody" lub - wzorując się na Arystotelesie - „fizykami’ \p.phyiit - przyroda), ewentualnie „presokratykami”.

Powszechnie przyjmuje aię, że pierwszym filozofem był Tales z Miletu (VI w.). Zarówno on, jak i dwąj inni Milezyjczycy: Anakaymander (VI w.) i Anaksymenes VI w.), poszukiwali podstawowej cząstki, z której zbudowany jest wszechświat. Talea wskazywał na wodę, Anakaymander na nieokreślony „bezkres", a Anaksy-mones na powietrze.

Ku nowym zagadnieniom skierował jońską filozofię Heraklit z Efezu (VW w.), propagator koncepcji, że wszystko co istnieje, pozostaje w wiecznym ruchu. Dla wyrażenia tej prawdy filozof posłużył się przykładem płynącej rzeki: „Na tych, którzy wstępują do tej samej rzeki, napływają coraz to nowe wody” (tłum. B. Kupis). Zdaniem Heraklita tworzywem świata był ogień, a siłą sprawczą we wszechświacie walka przeciwieństw.

Inne problemy absorbowały natomiast Parmenidesa z Elei (VW w.), miasta w południowej Italii (stąd nazwa „elead" dla przedstawicieli nurtu zapoczątkowanego przez tego filozofa), który pchnął grecką filozofię na nowe tory. Negował on możliwość poznania za pomocą zmysłów i nauczał, że świat odbierany zmysłami jest tylko złudzeniem. Parmenides stworzył pojęcie Absolutu, czyli doskonałego i niezmiennego bytu, które odegra ogromną rolę tak w dziejach filozofii starożytnej, jak i później w dziejach filozofii europejskiej.

Wielka Grecja była też kolebką pitagoreizmu. Tam w południowoitalskiej Krotonie u schyłku VI w. Pitagoras z Samos założył wspólnotę mającą cechy zarówno bractwa religijnego, szkoły filozoficznej, jak i związku politycznego. Na płaszczyźnie religijnej pitagorejczycy rozwinęli orficką naukę o nieśmiertelnej duszy i metempsychozie. Celem pitagorejskiego wtajemniczenia było poznanie Prawdy, a droga do niej wiodła poprzez ascezę i ćwiczenia duchowe, których istotny element stanowiło zgłębianie tajemnic nauki w poszukiwaniu harmonii kosmosu, zwłaszcza tajników muzyki i matematyki. To swoiste połączenie religii i nauki było czymś nowym na gruncie greckim i w znacznym stopniu decydowało o atrakcyjności filozofii pitagorejskiej.

Jeszcze inny nurt w greckiej filozofii reprezentuje Empedokles, który żył w I połowie V w. w Akragas na Sycylii. U swych rodaków cieszył się on, podobnie jak Pitagoras, sławą kapłana i cudotwórcy. Empedokles widział wej wazechświe-cie działanie dwóch przeciwstawnych sił, Miłości i Nienawiści, a wiedzę o tym uważał za objawienie, które poznać mogą tylko wtajemniczeni.

Paradoksalnie ostatnim z presokratyków był Demokryt z Abdery (460-370 r.), który o prawie trzydzieści lat przeżył Sokratesa. Głosił on teorię, przęjętą od swego nauczyciela Leukipposa, że świat składa się z niezliczonej liczby niepodzielnych cząstek, nazwanych przez Demokryta atomami.