56655 Rozdział 9 Udział pielęgniarki w usprawnianiu pacjenta2

3. Unikanie jatrogenii, a więc błędów popełnianych przez pracowników służby zdrowia mających negatywny wpływ na chorego, jak np. brak informacji lub informacje niewystarczające, używanie niezrozumiałych określeń, straszenie chorego itp., co przyczynia się do pogorszenia samopoczucia psychicznego, a także funkcjonowania pacjenta w pozostałych dwu sferach — fizycznej i społecznej.

Sformułowano następujące zasady udzielania skutecznej pomocy psychologicznej:

•    osoba, której chcemy pomóc, musi tej pomocy chcieć i powinna wyraźnie to zasygnalizować,

•    należy się upewnić, czy jest się tą osobą, od której druga osoba pomocy oczekuje, oraz czy jest się kompetentnym w danej sytuacji,

•    dobrze jest na początku ustalić, jaki problem ma być rozwiązany, czego dana pomoc ma dotyczyć,

•    zadaniem pomagającego jest pomoc drugiej osobie w uruchomieniu jej własnego, konstruktywnego myślenia o swoich problemach,

•    dla celów udzielania pomocy psychologicznej trzeba przeznaczyć konkretny czas i jest to czas wyłącznic do dyspozycji osoby, której pomagamy.

Psychologia elementarna może być stosowana przez pielęgniarki mające określone kompetencje intelektualne, cechy osobowości oraz praktyczne umiejętności.

W skład kompetencji intelektualnych wchodzi wiedza z zakresu: psychologii ogólnej, psychologii rozwojowej, odrębności poszczególnych okresów rozwojowych, komunikowania się, procesów interpersonalnych.

Do kategorii umiejętności praktycznych zaliczamy: umiejętność aktywnego słuchania, zdolność dostrzegania problemów pacjenta i reagowania na nie oraz dobór technik terapeutycznych właściwych do sytuacji pacjenta.

Podstawowe cechy i umiejętności, których należy oczekiwać od osoby stosującej psychoterapię elementarną, to akceptacja, empatia, autentyczność i asertywność.

Akceptacja to zdolność przyjęcia człowieka takiego, jakim jest, bez osądzania go, potępiania szukania w nim winy, zdolność do dostrzegania w każdym dobra, traktowania z życzliwością i szacunkiem. Życzliwość powoduje otworzenie się ludzi, daje podopiecznemu poczucie bezpieczeństwa.

Akceptacja odnosi się także do uczuć, które żywi nasz podopieczny. Często niepełnosprawny przeżywa wiele przykrych uczuć: żal, rozpacz, gniew. Należy umożliwić mu mówienie o tym w bezpiecznych warunkach — przy zapewnieniu intymności, nieograniczaniu czasu. Skrywanie, tłumienie uczuć angażuje dużo energii, może powodować niepokój, depresję.

Nie tylko pacjent powinien być akceptowany przez pielęgniarkę, lecz pielęgniarka powinna akceptować siebie taką, jaka jest. Nic może być nieautentyczna i „grać rolę”, bo będzie się wtedy skupiała na tworzeniu własnego obrazu zamiast na pomocy innym.

Empatia — wczuwanie się w emocjonalną sytuację drugiego człowieka i umiejętność spojrzenia na daną sprawę z perspektywy drugiego człowieka. Taka postawa umożliwia zrozumienie innych, co sprzyja udzielaniu skutecznej pomocy. Zrozumienie powinno być wyrażone podczas kontaktu z pacjentem, tak aby byl on tego świadomy, np.: „rozumiem pana uczucia w tej sytuacji”, „widzę, że coś pana niepokoi”. Empatia powoduje, że podopieczny ma poczucie bliskości, akceptacji, a nazwanie uczuć, które odzwierciedla pielęgniarka, pozwala podopiecznemu na uświadomienie sobie, co sam przeżywa, na ujawnienie swoich uczuć i uwolnienie się od napięcia powodowanego skrywanymi emocjami.

W byciu empatycznym pomaga mowa ciała — aby to, co mówimy, było wiarygodne, musi być poparte mimiką, postawą ciała, tonem głosu, gestem. Zazwyczaj mowa ciała bardziej odzwierciedla nasze uczucia niż słowa.

Autentyczność — bycie sobą w różnych sytuacjach kontaktu z podopiecznym, czyli zachowanie się zgodnie z doświadczanymi uczuciami bez odgiywania roli, np. „wzorowej pielęgniarki”. Autentyczność wiąże się zc spontanicznością, szczerością — przeciwieństwem jest poza. sztuczność, udawanie. Przy osobie, która gra lub coś udaje, niepełnosprawny nie może czuć się ani dobrze, ani bezpiecznie.

Asertywność — to respektowanie praw własnych i innych osób, przedstawianie uczuć, poglądów, prezentowanie zachowań takich, które mają na względzie zarówno własne prawa, jak i prawa innych.

Środki, które powinna stosować pielęgniarka w psychoterapii podtrzymującej,

to: nadzieja, wiara, miłość, rozumienie, rady i zalecenia oraz odreagowanie.

Nadzieja —jest bardzo ważnym czynnikiem w rehabilitacji, zwiększa jej skuteczność. W kontaktach z pacjentem należy wzmacniać nadzieję, a przynajmniej jej nie odbierać. Nie należy jednak obiecywać pacjentowi czegoś, co nic jest możliwe do osiągnięcia w procesie jego rehabilitacji, bo to powoduje niewiarygodność, budzi brak zaufania.

Wiara — chodzi tu o wzbudzenie wiary pacjenta w stosowane leczenie, wzbudzenie zaufania wobec osób biorących udział w rehabilitacji, ale też o wiarę w Boga, w siłę wyższą. Jest to istotne, gdyż człowiek wierzący wie, że istnieje ktoś, kto może mu pomóc, kto nad nim czuwa. Wiara nadaje życiu sens, nadaje sens cierpieniu.

Miłość — chodzi tu o akceptację, serdeczność, ciepło emocjonalne okazywane w procesie rehabilitacji. Pielęgniarka powinna wzmacniać poczucie własnej wartości niepełnosprawnego, szacunek do siebie, pogodę ducha. Dzięki życzliwości, ciepłu, trosce, a nie moralizowaniu i osądzaniu, pacjent będzie mógł siebie kochać i szanować. Złość, pretensja skierowane na siebie wpływają negatywnie na proces rehabilitacji, zdrowienia.

Rozumienie — w procesie usprawniania często pacjent nie wie, jak oceniać stan swojego zdrowia, nie zna celu i przebiegu dalszego procesu rehabilitacji, co budzi w nim niepokój. Informacje mogą rozwiać ten niepokój. Zanim zaczniemy podopiecznemu udzielać informacji, należy zorientować się, co on wie na dany temat, jakie informacje już posiada, a jakie problemy go nurtują, co chciałby wiedzieć. I n-formacje skierowane do podopiecznego powinny być zrozumiałe, poparte przykładami, bez fachowych, niezrozumiałych określeń.

Rady i zalecenia — dostarczają instrukcji, jak podopieczny ma się zachować, jaki tryb życia należałoby prowadzić. Niektóre sposoby postępowania powinny być ustalone z pacjentem, inne zaś nie podlegają dyskusji, jak np. ograniczenie wysiłku fizycznego w okresie po zawale mięśnia sercowego.

Odreagowanie — ważne jest wysłuchanie pacjenta, opowiedzenie o jego uczuciach. Szczególnie gniew, lęk, poczucie winy, wstydu, przygnębienie, jeśli są uzewnętrznione, początkowo powodują negatywne uczucia, ale potem przynoszą ulgę. Odblokowanie uczuć powoduje uwolnienie energii, która była zużywana na ich tłumienie. Uzewnętrznienie uczuć jest możliwe, gdy pacjent w kontakcie z pielęgniarką czuje się bezpiecznie, gdy nie jest osądzany. Pomoc w odreagowaniu po-

729