56747 SDC11043

112 Marta Łuczyńska

sobie z frustracją, stresem, koszty psychologiczne, może być postępujące wypalenie zawodowe¹. Charakteryzuje się ono:

1.    wyczerpaniem emocjonalnym, które jest wynikiem psychicznego przeciążenia łub przemęczenia spowodowanego współczuciem, codziennym obcowaniem z wielością poważnych problemów ludzkich;

2.    depersonalizacją, czyli stopniowym stawaniem się obojętnym w reagowaniu na klientów, skupieniu się na problemie, a nie na osobie. Może ono przybrać postać tworzenia stereotypów klientów, może sprzyjać pojawieniu się negatywnych ocen ludzi, z którymi pracownik kontaktuje się, stając się osobą cyniczną i twardą, pozbawioną złudzeń.

Czy można zapobiegać wypaleniu zawodowemu i minimalizować koszty psychologiczne związane z udzielaniem pomocy innym? Niektórzy twierdzą, że jest to specyfika zawodów profesjonalnie związanych z pomaganiem, i albo jednostka decyduje się na jego wykonywanie, antycypując tego konsekwencje, albo nie. Inni próbują szukać rozwiązań na poziomie instytucji zatrudniających „helperow”, tworząc w nich struktury minimalizujące ponoszone koszty lub stwarzające warunki pracownikom do odreagowywania stresów i frustracji, wynikających z aktywności zawodowej. Inni widzą w tym obszarze rolę zawodowych kodeksów etycznych, wychodzących naprzeciw dylematom profesjonalistów od pomagania.

Dyskutowana w szerokich kręgach filozofów i etyków zasadność tworzenia zawodowych kodeksów etycznych (lub właśnie jej brak), stanowi przyczynek do odpowiedzi na pytanie o ich sens i istotę — po co i dla kogo są tworzone i jaką rolę pełnią wobec grapy zawodowej, której dotyczą i wobec społeczeństwa².

Pomagać odpowiedzialnie — z kodeksem czy bez kodeksu. Refleksja nad kodeksami etycznymi pracowników socjalnych

Etyka zawodowa to „zespół zasad i norm określających, jak z moralnego punktu widzenia powinni zachowywać się przedstawiciele

danego zawodu”³. Powinny one wyrastać z podstawowych wartości obowiązujących w społeczeństwie, ale również tylko z tych, które są specyficzne dla określonego typu aktywności zawodowej i jej tradycji. Ponieważ podstawowe zasady pracy socjalnej zależne są od przyjętej w danym społeczeństwie teorii pomocy społecznej, toteż wartości, stanowiące ramy kodeksu etycznego, będą odwoływały się do celów pomocy społecznej.

Kodeks etyczny, w znaczeniu, jakie nadaje mu Leszek Kołakowski⁴, to:

a.    zbiór nakazów etycznych, mających układ zhierarchizowany, zmierzający do zupełności;

b.    mówiący nam, które nakazy są bezwarunkowe, a które ograniczone okolicznościami;

c.    dążący do ideału kompletności, tj. uzyskania takiego zbioru zasad, które dają się zastosować do dowolnej sytuacji moralnej i zawsze przesądzają ją jednoznacznie.

„Ideał kodeksu to ideał doskonałe rozstrzygniętego systemu, z którego — w połączeniu z opisem sytuacji — da się wydedukować dowolny sąd wartościujący lub jego negację. Kodeks ma przeobrazić świat wartości w kryształowy pejzaż, gdzie dowolna wartość daje się zawsze zlokalizować i zidentyfikować bez wątpliwości”⁵. Teza Leszka Kołakowskiego sprowadza się to konstatacji, że dążenie do posiadania i tworzenia kodeksów etycznych wynika z pragnienia doskonałego bezpieczeństwa moralnego, kiedy to ktoś rozstrzyga coś za nas. Daje on nam gotowe życie, w którym wszystkie decyzje zostały za nas podjęte, oraz zawiera wszystkie wskazówki, dzięki którym wiemy na pewno, pod jakim warunkiem w danej sytuacji będziemy wolni od poczucia winy.

Sceptycyzm Kołakowskiego wobec kodeksów etycznych wynika również z faktu, że zabijają one w ludziach wrażliwość moralną, czyniąc ich jedynie technokratami. Wskazuje natomiast na bardzo istotną właściwość kodeksów etycznych — zakładaną symetrię powinności i roszczeń. W nawiązaniu do tego postulatu można stwierdzić,

1

   H. Sęk, Wypalenie zawodowe u nauczycieli. Społeczne i podmiotowe uwarunkowania, [w:] J. Brzeziński, L. Witkowski (red.), Edukacja wobec zmiany społecznej. Wydawnictwo Edytor, Poznań-Toruń 1994.

2

   Dyskusja redakcyjna: Wokół etyki zawodowej, [w:] JBtyka” 1994, nr 27, s. 165-206.

3

Słownik etyczny, S. Jedynak (red.), Wydawnictwa Uniwersytetu Marii

4

Curie-Skłodowsłdej, Lublin 1990, s. 71.

5

L. Kołakowski, Etyka bez kodeksu, [w:] Kultura i fetysze, PWN, Warszawa 1967.

³ L. Kołakowski, ibidem.