56959 IMG58

By zrozumieć tę grę w „kto traci, ten wygrywa”, jaką jest życie Fryderyka, należałoby mieć na uwadze, z jednej strony, odpowied. niość ustanawianą przez Flauberta między formami miłości a for. mami sztuki, które są wynajdywane niemal w tym samym momen. cie i w tym samym świecie, przez bohemę i artystów, z drugiej strony zaś - relację inwersji, która przeciwstawia świat sztuki czy. stej światu interesów. Gra w sztukę jest z punktu widzenia świata interesów grą w „kto traci, ten wygrywa”. W tym świecie ekonomii odwróconej nie można zdobyć pieniędzy, zaszczytów (to sam Flaubert powiadał: „honory przynoszą dyshonor”), kobiet, legalnych lub nielegalnych, mówiąc krótko - wszelkich symboli sukcesu światowego, sukcesu w świecie oraz sukcesu w tym świecie, nie narażając swego bezpieczeństwa w tamtym świecie. Podstawowe prawo tej paradoksalnej gry głosi, że gracze mają interes w bezinteresowności; miłość do sztuki jest miłością szaloną, przynajmniej z punktu widzenia norm świata zwykłego, „normalnego”, takiego, jaki przedstawia na scenie teatr mieszczański.

Prawo niezgodności pomiędzy światami realizuje się poprzez homologię form miłości i miłości do sztuki. W rezultacie, w porządku ambicji amplituda wahań między sztuką a władzą zmniejsza się, w miarę jak rozwija się akcja powieści, nawet jeśli Fryderyk wciąż balansuje pomiędzy pozycją władzy w świecie sztuki a pozycją w świecie interesów lub w administracji (pozycja sekretarza pana Dambreuse, pozycja deputowanego). Przeciwnie w porządku uczuć - wahania między miłością szaloną a miłością interesowną odznaczają się wielką amplitudą aż do samego końca. Fryderyk znajduje się w zawieszeniu między panią Arnoux, Rozanetą i panią Dambreuse, podczas gdy Ludwika Roąue, jego „przyszła”, jego przyszłość najbardziej prawdopodobna, jest dla niego zawsze tylko rodzajem ucieczki, rewanżu w chwilach, gdy jego akcje spadają, zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym¹. Do większości przypadków zawężających przestrzeń możliwości dochodzi za pośrednictwem tych trzech kobiet; wyrażając się bardziej precyzyjnie, przypadki te zrodzą się z relacji, które dzięki pani Amoux, Rozane-cie i pani Dambreuse zwiążą Fryderyka z panem Amoux i z panem Dambreuse, ze sztuką i z pieniądzem.

Te trzy postaci kobiece tworzą system opozycji, każda z nich przeciwstawia się dwóm pozostałym;

Nie doznawał przy niej [pani Dambreuse] ani tego zachwycenia całej istoty, jakie porywało go ku pani Amoux, ani tej swawolnej radości, której kosztował początkowo z Rozanctą. Ale pożądał jej jak czegoś niezwykłego i trudnego do zdobycia, dlatego że była arystokratką, że była bogata i że była dewotką (SU 314).

Rozaneta przeciwstawia się pani Amoux jak kobieta łatwa - kobiecie nieosiągalnej, której mężczyzna wyrzeka się, by o niej marzyć i kochać ją jak coś nierealnego z przeszłości, tak jak kobieta nic nie warta - kobiecie bezcennej, uświęconej, „najświętszej” (SU 353); ,jedna była płocha, rozwichrzona, zabawna, druga poważna, niemal religijna” (SU 127). Z jednej strony - kobieta, której prawda społeczna („ladacznica”) jest nieustannie przypominana (z takiej matki można zaakceptować wyłącznie syna, który będzie miał na imię Fryderyk, tak jak ojciec; Rozaneta sama to proponuje, uznając w ten sposób jego status dziecka z nieprawego łoża); z drugiej strony - ta predestynowana do bycia matką, matką „małej dziewczynki”, którą mu przypominała (SU 310)². Co do pani Dambreuse, to przeciwstawia się ona zarówno pani Amoux, jak i Rozanecie, jest antytezą wszelkiego rodzaju „bezpłodnych namiętności” (SU 219), jak wyraża się Fryderyk, „szaleństw”, czy „szalonej miłości”, która przyprawia o rozpacz rodziny mieszczańskie, gdyż zabija

1

Oto przykład tych wahań Fryderyka: „Powrót do Paryżu nic sprawił mu wcale przyjemności [...]. W domu zastał obicia przysypane kurzem i gdy spożywał samotnie obiad, ogarnęło go jakieś szczególne uczucie opuszczenia; pomyślał wówczas o pannie Roque. Myśl o małżeństwie nie wydawała mu się już czymś nic do przyjęcia" (SU 219). Zupełnie inaczej Fryderyk patrzy na tę sprawę nazajutrz po swoim triumfie na wieczorze u państwa Dambreuse: „Nigdy Fryderyk nie był bardziej daleki od myśli o małżeństwie. Zresztą panna Roque wydawała mu się małą, śmieszną osóbką. Co za porównanie z taką kobietą jak pani Dambreuse! Zgoła inna przyszłość była mu przeznaczona!” (SU 302). I znów powraca do panny Roquc po zerwaniu z panią Dambreuse: „Wspomnienie Ludwiki ożyło w nim" (SU 358).

2

W skontrastowanych portretach Rozanety i pani Amoux (SU 126-127) najwięcej miejsca poświęca się funkcji matki i pani domu, spełnianej przez Marię [Arnoux] - imię to, jak zauważa Thibaudet, symbolizuje czystość.