CCF20100928014

46 Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczućM

By zrozumieć tę grę w „kto traci, ten wygrywa”, jaką jest życie] Fryderyka, należałoby mieć na uwadze, z jednej strony, odpowiem niość ustanawianą przez Flauberta między formami miłości a fort mami sztuki, które są wynajdywane niemal w tym samym momenf cie i w tym samym świecie, przez bohemę i artystów, z drugiej strony zaś - relację inwersji, która przeciwstawia świat sztuki czyj stej światu interesów. Gra w sztukę jest z punktu widzenia świata; interesów grą w „kto traci, ten wygrywa”. W tym świecie ekonomii; odwróconej nie można zdobyć pieniędzy, zaszczytów (to sam Flaubert powiadał: „honory przynoszą dyshonor”), kobiet, legalnych lub J nielegalnych, mówiąc krótko - wszelkich symboli sukcesu świato-$ wego, sukcesu w świecie oraz sukcesu w tym świecie, nie narażając! swego bezpieczeństwa w tamtym świecie. Podstawowe prawo tej | paradoksalnej gry głosi, że gracze mają interes w bezinteresowności; miłość do sztuki jest miłością szaloną przynajmniej z punktu! widzenia norm świata zwykłego, „normalnego”, takiego, jaki przed-; stawia na scenie teatr mieszczański.

Prawo niezgodności pomiędzy światami realizuje się poprzez homologię form miłości i miłości do sztuki. W rezultacie, w po-' rządku ambicji amplituda wahań między sztuką a władzą zmniejsza się, w miarę jak rozwija się akcja powieści, nawet jeśli Fryderyk wciąż balansuje pomiędzy pozycją władzy w świecie sztuki a pozycją w świecie interesów lub w administracji (pozycja sekretarza pana Dambreuse, pozycja deputowanego). Przeciwnie w porządku uczuć - wahania między miłością szaloną a miłością interesowną: odznaczają się wielką amplitudą aż do samego końca. Fryderyk znajduje się w^;zawieszeniu między panią Amoux, Rozanetą i panią Dambreuse,'podczas gdy Ludwika Roąue, jego „przyszła”, jego przyszłość najbardziej prawdopodobna, jest dla niego zawsze tylko rodzajem ucieczki, rewanżu w chwilach, gdy jego akcje spadają zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym²⁶. Do większości

26

Oto przykład tych wahań Fryderyka: „Powrót do Paryża nie sprawił mu wcale przyjemności [...]. W domu zastał obicia przysypane kurzem i gdy spożywał samotnie obiad, ogarnęło go jakieś szczególne uczucie opuszczenia; pomyślał wówczas o pannie Roque. Myśl o małżeństwie nie wydawała mu się już czymś nie do przyjęcia” (SU 219). Zupełnie inaczej Fryderyk patrzy na tę sprawę nazajutrz po

przypadków zawężających przestrzeń możliwości dochodzi za pośrednictwem tych trzech kobiet; wyrażając się bardziej precyzyjnie, przypadki te zrodzą się z relacji, które dzięki pani Amoux, Rozane-7; cie i pani Dambreuse zwiążą Fryderyka z panem Amoux i z panem Dambreuse, ze sztuką i z pieniądzem.

- Te trzy postaci kobiece tworzą system opozycji, każda z nich ł przeciwstawia się dwóm pozostałym:

I Nie doznawał przy niej [pani Dambreuse] ani tego zachwycenia całej istoty, jakie I porywało go ku pani Amoux, ani tej swawolnej radości, której kosztował początkowo z Rozanetą. Ale pożądał jej jak czegoś niezwykłego i trudnego do zdobycia, dlatego że była arystokratką że była bogata i że była dewotką (SU 314).

. Rozaneta przeciwstawia się pani Amoux jak kobieta łatwa - kobiecie nieosiągalnej, której mężczyzna wyrzeka się, by o niej marzyć i kochać ją jak coś nierealnego z przeszłości, tak jak kobieta nic nie warta - kobiecie bezcennej, uświęconej, „najświętszej” (SU 353); ,jedna była płocha, rozwichrzona, zabawna, druga poważna, ( —-niemal religijna” (SU 127). Z jednej strony - kobieta, której prawda

społeczna („ladacznica”) jest nieustannie przypominana (z takiej matki można zaakceptować wyłącznie syna, który będzie miał na ię Fryderyk, tak jak ojciec; Rozaneta sama to proponuje, uznając w ten sposób jego status dziecka z nieprawego łoża); z drugiej Ustrony - ta predestynowana do bycia matką, matką „małej dziewczynki”, którą mu przypominała (SU 310)²⁷. Co do pani Dambreuse, to przeciwstawia się ona zarówno pani Amoux, jak i Rozanecie, jest antytezą wszelkiego rodzaju „bezpłodnych namiętności” (SU 219), jak wyraża się Fryderyk, „szaleństw”, czy „szalonej miłości”, która przyprawia o rozpacz rodziny mieszczańskie, gdyż zabija

swoim triumfie na wieczorze u państwa Dambreuse: „Nigdy Fryderyk nie był bardziej daleki od myśli o małżeństwie. Zresztą panna Roque wydawała mu się małą śmieszną osóbką. Co za porównanie z taką kobietą jak pani Dambreuse! Zgoła inna przyszłość była mu przeznaczona!” (SU 302). I znów powraca do panny Roque po zerwaniu z panią Dambreuse: „Wspomnienie Ludwiki ożyło w nim” (SU 358).

²⁷ W skontrastowanych portretach Rozanety i pani Amoux (SU 126-127) najwięcej miejsca poświęca się funkcji matki i pani domu, spełnianej przez Marię [Amoux] - imię to, jak zauważa Thibaudet, symbolizuje czystość.