CCF20100928012

_f A

42

Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczuć”-

wuju, odradza się marzenie o Paryżu, które matce, odpowiedzialnej j za przywoływanie porządku, czyli przypominanie o szansach obiek-1 tywnych, jawi się jako „szaleństwo, absurd”. Nagły spadek wartości \ jego akcji powoduje, że Fryderyk znów zwraca się ku prowincji, i macierzystemu domowi i Ludwice Roąue, to jest ku swojemu i „miejscu naturalnemu” w porządku społecznym.    J

Z końcem lipca nastąpiła niewytłumaczalna zniżka akcji „Północ”. Fryderyk nie sprzedał swoich. Stracił nagle sześćdziesiąt tysięcy franków. Dochody jego zostały dotkliwie okrojone. Zmuszony był albo zmniejszyć wydatki, albo wziąć jakąś posadę, albo też ożenić się bogato (SU 209).

Fryderyk, pozbawiony jakiejkolwiek siły własnej, czy to w tendencji do utrzymania się na pozycji dominującej, znamiennej dla spadkobierców gotowych do ustatkowania się, czy też w aspiracjach do zdobycia tej pozycji, określających drobnomieszczaństwo, sprzeciwia się podstawowemu prawu pola władzy, usiłując uchylić się od dokonania nieodwołalnych wyborów, które determinują proces społecznego starzenia się, i pogodzić sprzeczności, sztukę i pieniądz, miłość szaloną i miłość rozsądną. Widzi to jasno pod koniec powieści, gdy mądry swymi niezliczonymi porażkami, przypisuje swą klęskę „brakowi linii wytycznej” (SU 365).

Niezdolny do określenia się, do rezygnacji z jednej lub drugiej z ńiedających się pogodzić możliwości, Fryderyk jest bytem podwójnym, z lub też bez dwoistości, jest więc skazany na pomyłkę, czy też na zamianę miejsc, spontaniczną sprowokowaną lub wyzyskaną na podwójną grę w „podwójne życie” (SU 333), która umożliwia współistnienie oddzielonych od siebie światów i pozwala na odroczenie, na pewien czas, momentu określenia.

Mechanizm dramatyczny, organizujący całe dzieło, zostaje zapowiedziany właśnie przez pierwszemu pro m^Deslauricrs, który przybywa do Fryderyka w chwili, gdy ten przygotowuje się do wyjścia, sądzi, że Fryderyk idzie do państwa Dambreuse i żartuje: „Można by pomyśleć, że się żenisz” (SU 42)²³. Oni pro quo są cy-

²³ Pierwsza część powieści jest miejscem podwójnego zbiegu okoliczności, który jednak znajdzie pomyślne rozwiązanie. Fryderyk otrzymuje zaproszenie od

Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczuć"

43

nicznie wykorzystywane przez Fryderyka, na przykład gdy Roza-neta sądzi, że płacze on z powodu śmierci ich dziecka, a tymczasem Fryderyk myśli o pani Amoux (SU 351), lub też gdy Fryderyk przyjmuje Rozanetę w mieszkaniu przygotowanym dla pani Ar-noux, które Rozaneta uważa za przygotowane dla niej - w obu przypadkach Fryderyk nie robi nic, by wyprowadzić ją z błędu co do uprzejmości oraz łez, przeznaczonych dla innej. Quipro quo ma miejsce także wtedy, gdy Fryderyk oskarża Rozanetę o zlecenie licytacji dóbr Jakuba Amoux (czyli pani Amoux), za którą odpowiedzialna jest w istocie pani Dambreuse (SU 353). Te miłosne zamiany miejsc czerpią swój sens z wyrażonego w spontanicznym okrzyku Rozanety chiazmu: „Czemu szukasz rozrywek u uczciwych kobiet?” (SU 309). Podobną zamianę miejsc organizuje Martinon, który przy nieświadomym współudziale Fryderyka, zbyt szczęśliwego z powodu zajęcia miejsca przy pani Amoux, zabiera jego miejsce tak, by usiąść obok Cecylii (SU 295). Inna, chytra zamiana miejsc zaaranżowana przez Martinona: raz jeszcze przy współudziale swej ofiary popycha panią Dambreuse w ramiona Fryderyka, sam zaś zaleca się do Cecylii, którą poślubi, dziedzicząc w ten sposób fortunę pana Dambreuse. Fortunę tę Martinon chciał początkowo posiąść poprzez parną Dambreuse, wydziedziczoną ostatecznie przez męża w tym samym momencie, gdy panią Dambreuse dziedziczy Fryderyk.

Fryderyk szuka w tej strategii podwójnej gry, czy też podwajania, środków do utrzymania się przez moment w świecie mieszczańskim, który uznaje za „swoje środowisko” (SU 300); gra ta daje mu „dosyt, głębokie zadowolenie” (SU 321). Pragnie pogodzić obie sprzeczności, przeznaczając dla nich osobne miejsce i czas. Za cenę racjonalnego podziału czasu oraz kilku kłamstw udaje mu się łączyć szlachetną miłość pani Dambreuse, wcielenia „mieszczańskiej rozwagi”, że swawolną miłością Rozanety, która zakochuje się w nim niepodzielną miłością w tym samym momencie, gdy Fryderyk odkrywa uroki tej podwójnej niestałości: pani Dambreuse na ten sam dzień, gdy ma się odbyć przyjęcie u pani Amoux. Czas sprzeczności jeszcze jednak nie nastał i pani Dambreuse unieważnia swe zaproszenie.