CCF20100928018

Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły

lejno, między którymi musi się więc wybierać i przez które jest chcąc tego bądź nie, wybieranym.

Oto dlaczego kocham sztukę. Tam przynajmniej wszystko jest wolnością, w świecie fikcji. Jest się spełnionym, robi się wszystko, jest się jednocześnie i ludem, aktywnym i pasywnym, ofiarą i kapłanem. Żadnych ograniczeń: jest dla ciebie pajacem na sznurku, któremu każesz skakać po skończeniu jak kuglarz każe mu to robić na końcu swojej stopy¹.

Można też wskazać tu na imaginacyjne biografie, które spektywnie tworzy sobie święty Antoni:

Mógłbym był szczęśliwie zostać u mnichów nitryckich [...]. Ale ja lepiej służył braciom, będąc po prostu księdzem [...] i ode mnie tylko zależało być przykład - gramatykiem, filozofem... [...]. Żołnierzem być lepiej [...]. Nic mi nie przeszkadzało kupić za pieniądze urząd celny na jakimś moście².

Wśród licznych wariacji na temat istnień zwraca uwagę ten oto fragment z listu do George Sand:

Nie doświadczam, przeciwnie niż pani, tego uczucia życia, które się zaczyna, mienia nad egzystencją, co się świeżo wykluła. Otóż wydaje mi się, że istniałem zawsze i że mam wspomnienia sięgające czasów Faraonów. Widzę siebie w nych okresach historii, bardzo wyraźnie, wykonującego różne zawody i w terminach. Moja obecna osobowość jest wynikiem moich osobowości Byłem przewoźnikiem po Nilu, leno [łac. stręczyciel, przyp. tłum.] w Rzymie czasów wojen punickich, potem greckim retorem na Suburze [dzielnica starożytnego Rzymu, przyp. tłum.], gdzie gryzły mnie pluskwy. Umarłem podczas krucjaty, bo zjadłem zbyt wiele rodzynków na brzegu Syrii. Byłem też piratem, mnichem, kuglarzem i-Woźnicą. Być może władcą Wschodu³.

Pisanie usuwa ograniczenia, przymusy, determinacje, konstytutywne dla egzystencji społecznej - istnieć społecznie to zajmować

8ŚŁ::.

'laubert analizuje Flauberta. Lektura „Szkoły uczuć’

55

reśloną pozycję w strukturze społecznej i nosić znaki tej pozycji, przejawiające się zwłaszcza jako pewne automatyzmy słowne lub fil mechanizmy mentalne⁴⁰. To także zależeć, mieć i być posiadanym, krótko mówiąc - należeć do pewnych grup i być zamkniętym |— w sieciach relacji, które posiadają obiektywność, nieprzejrzystość ”r- -T- j trwałość rzeczy, i które przypominają o sobie pod postacią zobowiązań, obowiązków, długów, czyli form kontroli i przymusu. Jak idealizm berkeleyowski, tak i idealizm świata społecznego zakłada wizję z lotu ptaka i absolutny punkt widzenia obserwatora suwe-

•...... rennego, wolnego od zależności oraz pracy, przez którą daje znać

o sobie opór świata fizycznego i świata społecznego. Obserwatora zdolnego, jak mówił Flaubert, „ulokować się za jednym zamachem ludzkością i nie mieć z nią nic wspólnego, z wyjątkiem kontaktu wzrokowego”. Wieczność i wszechobecność to boskie atry

buty, które nadaje sobie nieuwikłany obserwator.

BET

Patrzyłem na życie innych ludzi, które było niepodobne do mego; jedni mieli wiarę, drudzy przeczyli jej, inni wątpili, inni znów nic zajmowali się zgoła tym wszystkim i patrzyli jeno swych spraw i interesów, to znaczy sprzedawali w swych sklepikach, pisali swe książki lub zachwalali swój towar⁴¹.

Rozpoznajemy tu, raz jeszcze, podstawową relację łączącą Flauberta z Fryderykiem jako jednocześnie odrzuconą i zachowaną możliwość Gustawa. W osobie Fryderyka, którym mógłby być, Flaubert obiektywizuje idealizm świata społecznego, wyrażający się w stosunku Fryderyka do uniwersum pozycji oferowanych jego ambicjom, w dyletantyzmie młodego mieszczanina tymczasowo wolnego od społecznych przymusów, „bez nikogo do kierowania, bez żaru ani miejsca, bez prawa ani wiary”, jak mówi Sartre w La Mort dans 1’dme. Tak samo wszechobecność społeczna, do której dąży Fryderyk, wpisana jest w społeczną definicję zawodu pisarza

⁴⁰    Flaubert zawzięcie ściga wszelkie „stereotypy”, u siebie i u innych, a także nawyki językowe charakterystyczne dla jakiejś osoby, jak te, które w przypadku Rozanety nazywa „niemądrymi powiedzonkami”: „No, to jazda! Do Chaillot! Kto ich tam wie...” (SU 311).

⁴¹    Zob. G. Flaubert, Listopad. Powieść, przełożył M. Mitarski, Warszawa 1920, s. 29-30.

1! i

i; i

f -^! t(. !

1 i i

fil!

I. ii!

ni. p

j*H (' iS-.i J

|ii

li 4

iii

1

   Zob. G. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. II, s. 91 (list do Louise Coletz 15-16 maja 1852).

2

   ,

Zob. G. Flaubert, Kuszenie świętego Antoniego, przełożył z francuskiego A. Lange, Lwów 1907, s. 4-5.

3

   Zob. G. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. III, s. 536 (list do George Sand z 29 września 1866).