IMG62

54 Flaubert analizuje Flauberta. Lektura „ Szkoły

lejno, między którymi musi się więc wybierać i przez które jest _s; chcąc tego bądź nie, wybieranym.

Oto dlaczego kocham sztukę. Tam przynajmniej wszystko jest wolnością, w f; świecie fikcji. Jest się spełnionym, robi się wszystko, jest się jednocześnie krów i ludem, aktywnym i pasywnym, ofiarą i kapłanem. Żadnych ograniczeń: ludzko* jest dla ciebie pajacem na sznurku, któremu każesz skakać po skończeniu zdanj. jak kuglarz każe mu to robić na końcu swojej stopy¹.

Można też wskazać tu na imaginacyjne biografie, które p§§ spektywnie tworzy sobie święty Antoni:

Mógłbym był szczęśliwie zostać u mnichów nitryckich [...]. Ale ja lepiej byn służył braciom, będąc po prostu księdzem [...] i ode mnie tylko zależało być na przykład - gramatykiem, filozofem... [...]. Żołnierzem być lepiej [...]. Niemiłej nie przeszkadzało kupić za pieniądze urząd celny na jakimś moście^{2 3}.

Wśród licznych wariacji na temat istnień (współ)możliwych, zwraca uwagę ten oto fragment z listu do George Sand:

Nie doświadczam, przeciwnie niż pani, tego uczucia życia, które się zaczyna, zdumienia nad egzystencją, co się świeżo wykluła. Otóż wydaje mi się, że istniała zawsze i że mam wspomnienia sięgające czasów Faraonów. Widzę siebie w róż nych okresach historii, bardzo wyraźnie, wykonującego różne zawody i w różnydi terminach. Moja obecna osobowość jest wynikiem moich osobowości uprzednid Byłem przewoźnikiem po Nilu, leno [łac. stręczyciel, przyp. tłum.] w Rzym* czasów wojen punickich, potem greckim retorem na Suburze [dzielnic starożytnego Rzymu, przyp. tłum.], gdzie gryzły mnie pluskwy. Umarłem podczas krucjaty, bo zjadłem zbyt wiele rodzynków na brzegu Syrii. Byłem też piratem mnichem, kuglarzem i woźnicą. Być może władcą Wschodu³".

Pisanie usuwa ograniczenia, przymusy, determinacje, konstytutywne dla egzystencji społecznej - istnieć społecznie to zajmować

określoną pozycję w strukturze społecznej i nosić znaki tej pozycji, przejawiające się zwłaszcza jako pewne automatyzmy słowne lub mechanizmy mentalne^{4 5}. To także zależeć, mieć i być posiadanym, krótko mówiąc — należeć do pewnych grup i być zamkniętym w sieciach relacji, które posiadają obiektywność, nieprzejrzystość i trwałość rzeczy, i które przypominają o sobie pod postacią zobowiązań, obowiązków, długów, czyli form kontroli i przymusu. Jak idealizm berkeleyowski, tak i idealizm świata społecznego zakłada wizję z lotu ptaka i absolutny punkt widzenia obserwatora suwerennego, wolnego od zależności oraz pracy, przez którą daje znać o sobie opór świata fizycznego i świata społecznego. Obserwatora zdolnego, jak mówił Flaubert, „ulokować się za jednym zamachem ponad ludzkością i nie mieć z nią nic wspólnego, z wyjątkiem kontaktu wzrokowego”. Wieczność i wszechobecność to boskie atrybuty, które nadaje sobie nieuwikłany obserwator.

Patrzyłem na życie innych ludzi, które było niepodobne do mego; jedni mieli wiarę, drudzy przeczyli jej, inni wątpili, inni znów nie zajmowali się zgoła tym wszystkim i patrzyli jeno swych spraw i interesów, to znaczy sprzedawali w swych sklepikach, pisali swe książki lub zachwalali swój towar.

Rozpoznajemy tu, raz jeszcze, podstawową relację łączącą Flauberta z Fryderykiem jako jednocześnie odrzuconą i zachowaną możliwość Gustawa. W osobie Fryderyka, którym mógłby być, Flaubert obiektywizuje idealizm świata społecznego, wyrażający się w stosunku Fryderyka do uniwersum pozycji oferowanych jego ambicjom, w dyletantyzmie młodego mieszczanina tymczasowo wolnego od społecznych przymusów, „bez nikogo do kierowania, bez żaru ani miejsca, bez prawa ani wiary”, jak mówi Sartre w La Mort dans l’ame. Tak samo wszechobecność społeczna, do której dąży Fryderyk, wpisana jest w społeczną definicję zawodu pisarza

1

   Zob. G. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. II, s. 91 (list do Loui# Colet z 15-16 maja 1852).

2

   Zob. G. Flaubert, Kuszenie świętego Antoniego, przełożył z francuskiego | Lange, Lwów 1907, s. 4-5.

3

   Zob. G. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. III, s. 536 (list do Georf Sand z 29 września 1866).

4

   Flaubert zawzięcie ściga wszelkie „stereotypy”, u siebie i u innych, a także nawyki językowe charakterystyczne dla jakiejś osoby, jak te, które w przypadku Rozanety nazywa „niemądrymi powiedzonkami”: „No, to jazda! Do Chaillot! Kto ich tam wie...” (SU 311).

5

   Zob. G. Flaubert, Listopad. Powieść, przełożył M. Mitarski, Warszawa 1920, s. 29-30.