58096 P3190300

i

i

ROZDZIAŁ III

PRZEBUDOWA I ROZWOJ MIAST W OKRESIE ODRODZENIA OD XVI DO PÓŁO WY XVII W.

W początku XVI w. przenikają do Polski echa Odrodzenia Włoskiego i zjawia, ją się pierwsze dzieła architektoniczne, odpowiadające nowym kierunkom este -tycznym /przebudowa zamku wawelskiego w Krakowie w latach 1502-1536/. Stąd początek XVI w. przyjęto za datę rozpoczynającą nową epokę w sztuce polskiej , uzasadnioną również zachodzącymi ówcześnie przemianami społecznymi i gos -podarczymi. Okres Odrodzenia w Polsce zamknąć można datą 1655/1656, kiedy na skutek najazdu szwedzkiego i spowodowanych przez nich zniszczeń, przypa -dających już w okresie załamania gospodarczego większości miast, zostaje za -hamowany na długie lata rozwój gospodarczy i przestrzenny miast. Nie bez znaczenia była też ówczesna polityka szlachty i duchowieństwa, dążących do przejęcia niektórych dziedzin handlu /zboże/.

W połowie XVI w. istniało na obszarze pomiędzy Odrą i Bugiem około 650 miast. Liczba^ ich wzrasta w połowie XVI w. do 1000 na ziemiach ów--czesnego Królestwa Polskiego /na Śląsku i Pomorzu Zachodnim'było prócz tego 250 miast/, a w pierwszej połowie XVII w. zwiększyła się do 1050. W okresie od XVI do połowy XVII w. zostaje założone na terenie ziem Korony ponad 300 miast. Największe jednak nasilenieJiow-ycłulokacji obserwować możemy w tym czasie na terenie wschodniego Mazowsza, na ro^ległyclr~obsżarach W Księstwa Litewskiego i Ukrainy. Dość duże nasilenie nowych lokacji obserwować można również w Wielkopolsce, gdzie w tym czasie intensywnie rozwija się przemysł włókienniczy-W wielu wypadkach są to jednak tzw. "nowe miasta"zakładane przy miastach już istniejących.

Układy przestrzenne miast zakładanych w okresie trzech pierwszych ćwierć -wieczy XVI_w. nawiązują bardzo silnie'do tradycji średniowiecznych. Przykłady miast z tego czasu o układach regularnych są bądź powtórzeniem znanych już układów przestrzennych miast z XIV i XIV w. , bądź nawet ich redukcją wynikają -cą z pominięcia przestarzałych już umocnień średniowiecznych i zawężenia pro -gramu gospodarczego. Trudno jest określić kiedy w układach miast z XVI w. zja -wiają się pierwsze elementy renesansowej kompozycji przestrzennej. Można /'przypuszczać, że podobnie jaK w arclTH^kturze, przemiany te następują 3topnio-( wo, łącząc elementy układów średniowiecznych z pewnymi tendencjami do o sio -wejZekspozycji dominant architektomcznygh. Na tej zasadzie możnaby dopatry -warć tfirę^eTemeritów kompozycji renesansowej w niektórych miastach zakładanych w pierwszej połowie XVI w. /np. Stanisławów - założony w 1523 r. ,Sendomierz

1549 r. / lecz nie ma pewności czy elementy te nie są wynikiem późniejszych (przekształceń /ryc. 39/.

Pierwszym.miastem, którego układ przestrzenny wskazuje na świadome na -wiązanie do "idealnych" projektów teoretyków włoskich, jest Głogów Małopolski /dawn. Głowów/ założony w 1570 r. Rozplanowany został on w formie równora -miennego krzyża z osiowymi ulicami zbiegającymi się po środku obszernego,kwa

I